στην τάξη Λαµιώδη (Lamiales), της οικογένειας των Λαµιίδων ή Χειλανθών
(Lamiaceae ή Labiatae).
Το όνοµα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήµα salvare
(=σώζω ζωές). Ονοµάζεται επίσης ελελίφασκος ή αλισφακιά.
Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσαν στο ∆ία
και από τους Ρωµαίους που το πήγαν στη Βρετανία. Για το κοινό αυτό βότανο
οι Άραβες λένε "πώς µπορεί να πεθάνει ένας άνθρωπος που έχει στο κήπο
του φασκόµηλο;". Το φασκόµηλο ήταν γνωστό και στην αρχαιότητα. Οι
πρόγονοί µας το χρησιµοποιούσαν σαν πολυφάρµακο και το αναφέρουν ο
∆ιοσκουρίδης, ο Αέτιος, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, οι οποίοι το εκθείαζαν
ιδιαιτέρως. Είναι ανώτερο σαν αφέψηµα και από το Ευρωπαϊκό τσάι.
Οι Λατίνοι το θεωρούσαν ιερό φυτό και το χρησιµοποιούσαν σε τελετές.
Ήταν το φυτό της αθανασίας.
Κατά το µεσαίωνα, χρησιµοποιόταν πλατιά για προβλήµατα υγείας και
ο Καρλοµάγνος είχε διατάξει να φυτεύεται σε λαχανόκηπους και στους
κήπους στα µοναστήρια. Σε επιδηµίες, ειδικά αυτές της χολέρας, πίστευαν ότι
όποιος έχει στο σπίτι του φυτεµένη φασκοµηλιά δε φοβάται το θάνατο
(Ζαννέτου-Παντελή 2000).
Οι Κινέζοι το ονοµάζουν ελληνικό βραστάρι και το θεωρούν καλύτερο
από το τσάι. Εκτιµούσαν τόσο πολύ τη φασκοµηλιά σαν βότανο, ούτως ώστε
στην ακµή του εµπορίου του κινέζικου τσαγιού µε την ∆ύση, αντάλλασσαν 2
δέσµες κινέζικο τσάι µε µια δέσµη φασκόµηλο. Οι Γάλλοι το ονοµάζουν
ελληνικό τσάι και το χρησιµοποιούν όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι όχι
µόνο για φαρµακευτικούς αλλά και για µαγειρικούς σκοπούς. Οι Άραβες
θεωρούσαν ότι µπορούσε να θεραπεύσει τα πάντα.
Η χρήση του Φασκόµηλου ήταν ήδη γνωστή στους Ιάπωνες, αλλά και
στους ιθαγενείς Ινδιάνους της Αµερικής. Για τη δράση του Φασκόµηλου,
συναντάµε επίσης αναφορές από τα τέλη του 16ου αιώνα. Από τότε ο
βοτανολόγος John Gerard υποστήριζε ότι το Φασκόµηλο είναι καλό για το
κεφάλι και ότι επιταχύνει τη λειτουργία του νευρικού συστήµατος και της
µνήµης. Πρόσφατα, πειράµατα επιβεβαίωσαν την ιδιότητα του Φασκόµηλου
1να ενισχύει τη µνήµη. Πιστεύεται ότι αυξάνει τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή
ακετυλοχολίνη, που βοηθάει στη µετάδοση των εγκεφαλικών µηνυµάτων. Τα
επίπεδα της ακετυλοχολίνης παρουσιάζουν µείωση και στους ασθενείς της
νόσου του Αλτσχάιµερ, και πιθανόν το φασκόµηλο να βοηθά στην
αντιµετώπιση των συµπτωµάτων της ασθένειας (Akhondzadeh et al., 2003,
Perry et al., 1999).
Το γένος Salvia περιλαµβάνει περίπου 900 είδη ποωδών και ξυλωδών
φυτών που είναι ιθαγενή των εύκρατων και τροπικών περιοχών της γης και
ιδιαίτερα του Νέου Κόσµου. Είναι φυτά µε φύλλα ακέραια ή διαιρεµένα,
ανάλογα µε το είδος, τα οποία διατάσσονται αντίθετα, και άνθη συνήθως
κόκκινα, µωβ ή µπλε που διατάσσονται σε µασχαλιαίους σπονδύλους.
Ορισµένα είδη καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά για τα εντυπωσιακά
άνθη τους. Γνωστότερο από αυτά είναι το είδος S. splendens της Βραζιλίας
κοινώς γνωστό ως «φλόγες» για τα πυρόξανθα άνθη που έρχονται σε έντονη
αντίθεση µε τα βαθυπράσινα ωοειδή φύλλα.
Άλλα καλλιεργούµενα ως καλλωπιστικά είδη είναι τα:
S. azurea, µε µπλε άνθη
S. elegans, µε πορτοκαλοκόκκινα άνθη
S. guaranitica, µε σκούρα µπλε ή µωβ άνθη
S. wagneri, δενδρόµορφο θαµνώδες φυτό µε ταξιανθίες από τριχωτά
πυρόξανθα άνθη
Το είδος S. argentea καλλιεργείται για το τριχωτό γκρίζο χειµερινό του
φύλλωµα.
Εκχυλίσµατα των ειδών S. trifolia, S. lyrata, S. officinalis, S.
pratensis χρησιµοποιούνται στην φαρµακευτική και στη λαϊκή θεραπευτική.
Στην Ελλάδα απαντούν αυτοφυή 23 είδη Salvia κοινώς γνωστά ως
αγριοσφακιά, αλισφακιά, µηλοσφακιά, φασκοµηλιά, σπατζιά, χαχοµηλιά
(Davis 1982). Σηµαντικότερα από αυτά είναι:
• S. glutinosa, φύεται σε δάση στις ορεινές κυρίως περιοχές
• S. horminum, φύεται σε ξηρούς βραχώδεις τόπους
• S. pomifera, κοινώς γνωστό ως πικρή φασκοµηλιά (Cretan sage)
φύεται στη Ν. Ελλάδα σε υψόµετρο 0-500 m., στην Κρήτη µέχρι τα
1200 m., σε πετρώδεις λοφοπλαγιές (φυτό ηµιθαµνώδες, ύψους 1
µέτρου µε λείες στρογγυλές κηκίδες στο βλαστό, οι οποίες τρώγονται
από τους Αραβες και λέγεται ότι σβήνουν τη δίψα παλιότερα οι χωρικοί
συνέλεγαν τις κηκίδες αυτές την Πρωτοµαγιά και τις έβραζαν σε
ζάχαρη)
• S. sclarea (Clary sage). Είναι κοινώς γνωστό µε τα ονόµατα αγιάννης,
γοργόγιαννης κ.ά. Φύεται στην Ήπειρο και τη Μακεδονία σε υψόµετρο
300-900 m. σε ξηρούς βραχώδεις τόπους και κατά µήκος των δρόµων.
Είναι διετές ποώδες φυτό µε έντονα αρωµατικά τριχωτά καρδιόσχηµα
φύλλα και λευκά άνθη, τα οποία όπως και τα φυλλοειδή βράκτια κάτω
από αυτά έχουν ροζ ή βιολετί αποχρώσεις (από το είδος αυτό
λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται στην αρωµατοποιία και
στην παρασκευή καλλυντικών, για τη νόθευση του κρασιού, σε
ηδύποτα, στην φαρµακευτική κ. ά.). Καλλιεργείται ευρέως στη Γαλλία,
τη Βουλγαρία, την πρώην ΕΣΣ∆ και τις ΗΠΑ. Θεωρείται επίσης ότι
παρουσιάζει οιστρογονική και αντιµυκητιακή δράση (Carruba et al.,
2002, Fournier 1948).
2• S. triloba ή fruticosa, κοινώς γνωστό ως αλισφακιά (Greek sage)
φύεται στη Ν. Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου σε περιοχές χαµηλών
υψοµέτρων (<300m.) µε εξαίρεση την Κρήτη (µέχρι τα 1200m.) κυρίως
σε θαµνώδεις βραχώδεις τόπους, συχνά σε παραθαλάσσιους
γκρεµούς. Είναι πολύ αρωµατικό ηµιθαµνώδες φυτό που
χρησιµοποιείται στην παραγωγή αφεψήµατος από τα ξηρά φύλλα που
είναι το κοινό φασκόµηλο, το οποίο καταναλώνεται κυρίως στην
Ελλάδα.
Σηµαντικότερο είδος του γένους είναι η Salvia officinalis, η κοινή
φασκοµηλιά (Dalmatian sage) και φύεται στην Ήπειρο σε υψόµετρο 300-800
m.
Η φασκοµηλιά είναι πολυετές θαµνόµορφο φυτό, µε πολυάριθµα
ανορθωµένα κλαδιά, ύψους 0.30 – 0.50 m., µε έντονη αρωµατική οσµή, το
οποίο απαντά σε πολλές περιοχές της Ελλάδας σε χέρσους, ξηρούς,
πετρώδεις τόπους. Τα φύλλα είναι λογχοειδή ή επιµήκη, ρυτιδωµένα παχιά
λευκοπράσινου χρώµατος, λεπτώς οδοντωτά. Τα κατώτερα φέρουν αρκετά
ανεπτυγµένο ποδίσκο, ενώ τα ανώτερα δεν έχουν ποδίσκο και είναι οξύληκτα.
Τα άνθη φύονται σε σπονδύλους ανά 3-6 και ανθίζουν από τον Μάιο µέχρι
τον Ιούνιο. Πολλοί το θεωρούν το ίδιο µε το τσάι του βουνού, αλλά το λάθος
είναι µεγάλο και σηµαντικό, διότι οι ιδιότητές τους διαφέρουν, όπως άλλωστε
και η γεύση τους. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες είναι εξαιρετικές. Η
φασκοµηλιά καλλιεργείται ως φυτό φαρµακευτικό και ως καρυκευµατικό, ενώ
µια ποικιλία µε ποικιλόχρωµα άνθη καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Από τις
καλλιέργειες των φαρµακευτικών φυτών συλλέγονται από τον Μάιο και µετά,
οι φυλλοφόροι βλαστοί, οι οποίοι αποξηραίνονται.
Το φυτό έχει στοµαχικές, τονωτικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες ενώ
χρησιµοποιείται και κατά των νευραλγιών. Στην περιοχή της Ανατολικής
Μεσογείου, παρασκευάζουν από τα φύλλα αφέψηµα, το γνωστό φασκόµηλο.
Χρησιµοποιείται επίσης ως καρυκευµατικό σε διάφορα εδέσµατα και ζωµούς,
καθώς και για τον αρωµατισµό του ξυδιού, µέσα στο οποίο τοποθετούνται
ανθισµένα κλαδάκια του φυτού. Επί πλέον η φασκοµηλιά θεωρείται ως άριστο
µελισσοτροφικό φυτό, παρέχοντας εκλεκτής ποιότητας µέλι.
Στην µαγειρική χρησιµοποιείται για να νοστιµίζει κυρίως φαγητά µε
κρεατικά.
Ως καλλυντικό συνιστάται για λιπαρά δέρµατα, ως µάσκα για βαθύ
καθαρισµό του προσώπου και ως ατµόλουτρο.
Είναι ιδιαίτερα τονωτικό λόγω της τανίνης που περιέχει. Είναι καλό
φάρµακο κατά της ατονίας του στοµάχου και των εντέρων αλλά και
απολυµαντικό και αποχρεµπτικό σε περίπτωση κρυολογηµάτων. Θεωρείται
τονωτικό της µνήµης και καταπολεµά τη νωθρότητα. Το φασκόµηλο είναι
ευεργετικό στα µαλλιά και στυπτικό µε µάσκα στο πρόσωπο.
Σε αρκετούς θάµνους σχηµατίζονται σκληρά, χνουδωτά σφαιρίδια,
οφειλόµενα σε προσβολή εντόµων. Επειδή µοιάζουν µε καρπούς, ο λαός τα
αποκαλεί «µήλα της φασκοµηλιάς», απ’ όπου το φυτό πήρε το όνοµά του.
Παλιότερα τα µασούσαν για να καθαρίσουν τα δόντια τους. Το
αφέψηµά του χρησιµοποιείται στη θεραπεία της ουλίτιδας και των δερµατικών
παθήσεων. Το αιθέριο έλαιό του κατά του πονόδοντου.
Στη Μάνη, αλισπακίδα λέγεται ο καρπός της φασκοµηλιάς, η
φασκοµηλιά λέγεται σπάκα από το αρχαίο σφάκος, καθώς και η αλισπακίδα
3από το αρχαίο ελελίσφακος. Άργαση λένε το βρασµένο νερό µε φύλλα
βελανιδιάς και φασκοµηλιάς, µε το οποίο πλένουν τα πιθάρια.
Η φαρµακευτική χρήση του φυτού ανάγεται στις αρχές του 18
ου
αιώνα,
οπότε και το χρησιµοποιούσαν ως ανθιδρωτικό. Η φασκοµηλιά δρα επίσης
κατασταλτικά και στην έκκριση των µαστικών αδένων και, σε µικρό βαθµό
κατά του σακχαρώδη διαβήτη. Τα φύλλα διαθέτουν σπουδαίες αντισηπτικές,
σπασµολυτικές και αποχρεµπτικές ιδιότητες. Η φασκοµηλιά χρησιµοποιείται
στη θεραπευτική µε τη µορφή αφεψήµατος για πλύση του στόµατος σε
περίπτωση τραυµάτων της στοµατικής κοιλότητας (στοµατίτιδα, φαρυγγίτιδα,
ουλίτιδα) και εσωτερικά ως ανθιδρωτικό (ιδιαίτερα κατά του νυχτερινού ιδρώτα
φυµατικών και νευρασθενών), ενώ σε µικρές δόσεις χρησιµοποιείται ως
στοµαχικό, σπασµολυτικό, άφυσο (παρεµποδίζει την δηµιουργία αερίων στα
έντερα), ουραγωγό και εµµηναγωγό.
Στην οµοιοπαθητική η χρήση της Salvia είναι περιορισµένη. Υπάρχει
µόνο µια αναφορά για χρήση βάµµατος των φρέσκων φύλλων και ανθέων της
S. officinalis σε ερεθισµένο λαιµό (γαργαρισµοί), σε µολύνσεις των ούλων
(εκπλύσεις της στοµατικής κοιλότητας), αλλά κυρίως σε παθήσεις των
αναπνευστικών οργάνων. Ο βήχας των φυµατικών καθώς και οι νυχτερινές
εφιδρώσεις ανακουφίζονται πλήρως µε 20 – 40 σταγόνες σε ένα κουτάλι
σούπας µε νερό (Clarke, Fournier 1948).
Έχουν παρατηρηθεί και σπάνιες περιπτώσεις δηλητηρίασης (µερικές
φορές θανατηφόρες), που οφείλονται στη θουγιόνη και προκαλούνται από
κατάχρηση µεγάλων ποσοτήτων. ∆εν πρέπει να λαµβάνεται καθόλου από
επιληπτικά άτοµα, λόγω του ότι η θουγιόνη µπορεί να πυροδοτήσει κρίσεις
επιληψίας. Επίσης κατά την περίοδο εγκυµοσύνης απαγορεύεται η χρήση του.
Χαρακτηριστικά συµπτώµατα της δηλητηρίασης από φασκόµηλο είναι τοπικοί
ερεθισµοί του δέρµατος, έντονοι και παρατεταµένης διάρκειας κλονικοί
σπασµοί, ακαµψία των άνω άκρων, εκφυλισµός του ήπατος και των νεφρών
κ. ά. Οι µικρές ποσότητες που χρησιµοποιούνται στη µαγειρική είναι
ακίνδυνες (Newal et al., 1996).
Στην περιοχή Marches της Κεντρικής Ιταλίας χρησιµοποιείται έµβρεγµα
ριζών της S. glutinosa L. (Erba delle emmorroidi, Jupiter’s distaff) σε
ελαιόλαδο για αιµορροΐδες. Επίσης, έγχυµα φύλλων S. officinalis L. (Salvia
sarvia, Sage) (µερικές φορές µαζί µε φύλλα ροσµάρινου και ρίζες τσουκνίδας
σε αλοιφή µε καστορέλαιο) χρησιµοποιείται για τη θεραπεία ουλίτιδας και
στοµατικών φλεγµονών. Στην περιοχή αυτή συνηθίζεται να τρίβουν τα δόντια
τους µε το έγχυµα αυτό για λεύκανσή τους. Αφέψηµα των φύλλων της S.
officinalis L. χρησιµοποιείται εξωτερικά ως αντισηπτικό πληγών (Pieroni et al.,
2004a).
Στην περιοχή Acquapendente (Latium), της Κεντρικής Ιταλίας, µέχρι τη
δεκαετία του '50, "οι γιαγιάδες" εµβάπτιζαν παιδιά µικρότερα του ενός έτους
που δεν περπατούσαν ακόµα, σε ένα αρωµατικό υγρό που το προετοίµαζαν
χρησιµοποιώντας µούρα κυπαρισσιών, µούρα ιουνιπέρων και φύλλα σάλβιας
[S. offcinalis L. (Salvia)] όλα βρασµένα σε κρασί. Θεωρούσαν ότι αυτό το υγρό
θα δυνάµωνε τα πόδια των παιδιών (Guarrera et al., 2005).
Στην ίδια περιοχή χρησιµοποιούν αφέψηµα (15 min) από επτά "είδη":
µια χούφτα της φασκοµηλιάς, ένα τεµαχισµένο µήλο, λίγο γλυκάνισο, λίγο
χαµοµήλι, λίγα άνθη γλυκολέµονου, σταφίδες, δύο τεµαχισµένα σύκα και µέλι,
για το κρύωµα.
4Τρίβουν τα δόντια µε φύλλα της S. οffcinalis ή τα µασούν για να
καθαρίσουν και να ενισχύσουν τα δόντια. Βράζουν για 20 min σε (1/2) λίτρο
νερού φύλλα σάλβιας και κατόπιν προσθέτουν όξινο τρυγικό κάλιο (50 g).
Γίνονται γαργαρισµοί µε το ζεστό υγρό, το οποίο είναι πολύ αποτελεσµατικό
στην λεύκανση και ενδυνάµωση των οδόντων. Κάνουν εκπλύσεις του
στόµατος µε αφέψηµα φύλλων σάλβιας και ροσµάρινου σε ουλίτιδα και
πονόλαιµο. Για τους ρευµατικούς πόνους χρησιµοποιούν αφέψηµα φύλλων
σάλβιας µε βασιλικό (Guarrera et al., 2005).
Φύλλα της S. verbenaca L. (Raschiorea, raschiurea, rasorella, erba del
malocchio) χρησιµοποιούνται σε έµπλαστρα µαζί µε χαµοµήλι για θεραπεία
των κύστεων. Υπέργεια τµήµατα και φύλλα του φυτού χρησιµοποιούνται
εξωτερικά, µερικές φορές µαζί µε ψωµί και χοιρινό λίπος, σε αποστήµατα,
σπυράκια και µολυσµένες πληγές. Επιπλέον τα υπέργεια τµήµατα µαζί µε
φύλλα ελιάς, µικρή ποσότητα αλατιού και λιωµένο κερί που έχει ευλογηθεί,
χρησιµοποιούνται για να αφαιρεθεί το κακό µάτι (Guarrera et al., 2005).
Υπάρχουν αναφορές ότι η S. verbenaca L. χρησιµοποιείται στην Ιταλία
για την θεραπεία τραυµάτων και προβληµάτων του δέρµατος των χοίρων
(Viegi et al., 2003).
Ιστορικά, τα φύλλα της S. argentea έχουν χρησιµοποιηθεί στην
περιοχή Dolomiti Lucane της Ιταλίας σε πληγές, πιθανώς ως αιµοστατικά. Η
συλλογή του φυτού πραγµατοποιείται γενικά κατά τη διάρκεια της ποµπής
στο Viggiano για την παλαιά θρησκευτική τελετή της µαύρης Madonna. Αυτή η
δηµοφιλής παράδοση πραγµατοποιείται την πρώτη Κυριακή του Μαΐου και
του Σεπτεµβρίου, και υπάρχουν ακόµα άνθρωποι από όλα τα χωριά της
κεντρικής Lucania, οι οποίοι περπατούν κατά µήκος των υψηλότερων
βουνοκορφών του Viaggiano κατά τη διάρκεια της Παρασκευής ή της νύχτας
του Σαββάτου, πριν από την τελετή. Γενικά η S. argentea που αναπτύσσεται
στη Lucania µόνο στα υψηλότερα ύψη, συλλέγεται και ξηραίνεται καθ' όλη τη
διάρκεια του έτους. Η εµφάνιση των νέων φύλλων, που είναι πολύ τριχωτά,
µπορεί να είχε διαδραµατίσει έναν ρόλο στη λαϊκή αντίληψη για τις εξωτερικές
ιατρικές ιδιότητες των ειδών, δεδοµένου ότι καµία φαρµακολογική έρευνα δεν
έχει διεξαχθεί σε αυτό το είδος µέχρι τώρα. Η µόνη πρόσφατη εργασία
διαθέσιµη στη βιβλιογραφία, είναι µια µελέτη για τη χηµική σύνθεση του
αιθερίου ελαίου του φυτού που φύεται στη νοτιοανατολική Σερβία και βρέθηκε
να χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε σεσκιτερπένια, που
αντιπροσωπεύονται κυρίως από βιριντοφλορόλη, µανοόλη και α-χουµουλένιο
(Pieroni et al., 2004b).
Οι Αλβανοί (Arbëreshë) της περιοχής της βόρειας Basilicata της Ιταλίας
χρησιµοποιούν αφέψηµα των φύλλων της S. officinalis σε πονόλαιµο (Pieroni
et al., 2002). Στο Lepushe στις Βόρειες Αλβανικές Άλπεις αφέψηµα των
φύλλων της S. officinalis (Medër) χρησιµοποιείται σε πονόλαιµο, γρίπη,
αµυγδαλίτιδα, βήχα, ως χωνευτικό και γενικώς για καλή υγεία (Pieroni et al.,
2005).
Στην Ερυθραία η S. schimperi (Benth.) χρησιµοποιείται παραδοσιακά
ενάντια των ψύλλων: ολόκληρο το πάτωµα ενός σπιτιού καλύπτεται µε τα
φρέσκα φύλλα και τα λουλούδια του φυτού (Waka et al., 2004).
Επιπλέον, η S. aucheri είναι ένα συστατικό ενός συνήθως
καταναλωµένου βοτανικού τσαγιού στην Τουρκία, µαζί µε τη S. fruticosa.
Έγχυµα των υπέργειων τµηµάτων ειδών Salvia ssp. χρησιµοποιείται ως
5τονωτικό, άφυσο, αντισηπτικό, σπασµολυτικό, στυπτικό, αιµοστατικό και
διουρητικό (Newall et al., 1996).
Στα όρη Taurus της Τουρκίας υπέργεια τµήµατα της S. sclarea L. (disi
siğir kuyruğu) χρησιµοποιούνται σε περιπτώσεις ηλίασης: πίσσα πεύκων
επαλείφεται στο γυµνό σώµα του ασθενή που έχει πάθει ηλίαση και κατόπιν
καλύπτεται είτε µε φύλλα της S. sclarea είτε µε αφέψηµα των φύλλων της S.
sclarea και των φύλλων της Pistacia terebinthus. Μετά από την εφαρµογή
αυτή το σώµα του ασθενούς καλύπτεται µε µια κουβέρτα για να ιδρώσει
(Yeşilada et al., 1995)
Στην περιοχή Gonen (Balikesir) της Τουρκίας (Βορειοδυτική Ανατολία)
αφέψηµα των φύλλων της S. virgata Jacq. χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις
καρκίνου της µήτρας και σε κολπίτιδες (Tuzlaci and Aymaz 2001).
Συνταγές µε µίγµατα βοτάνων που περιέχουν και ένα είδος Salvia που
χρησιµοποιούνται στη λαϊκή ιατρική στην ίδια περιοχή της Τουρκίας:
• Για βρογχίτιδα: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Origanum vulgare
subsp. hirtum (φύλλα), Matricaria chamomilla var. recutita (ταξιανθία).
• Για πόνους στοµάχου: Έγχυµα Hypericum perforatum (άνθη), Tilia
argentea (άνθη), Cydonia oblanga (φύλλα), Salvia tomentosa (φύλλα).
• Για πληγές: Έγχυµα (εσωτερική χρήση) Origanum vulgare subsp.
hirtum (φύλλα), Salvia tomentosa (φύλλα), Mentha pulegium (φύλλα),
Tilia argentea (άνθη).
• Για τον βήχα: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Thymus longicaulis
subsp. longicaulis var. subisophyllus (φύλλα), Tilia argentea (άνθη).
• Για προφύλαξη: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Tilia argentea
(άνθη).
• Για προφύλαξη: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Urtica dioica
(φύλλα), Thymus longicaulis subsp. longicaulis var. subisophyllus
(φύλλα), µέλι.
• Για προφύλαξη: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Teucrium flavum
var. hellenicum (ανθισµένες ταξιανθίες), Tilia argentea (φύλλα).
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι εκχυλίσµατα της S. lavandulaefolia Vahl.
(Spanish sage) καθώς και αποµονωµένες ουσίες παρουσιάζουν δράσεις που
είναι σχετικές µε τη θεραπεία της ασθένειας (AD) του Alzheimer, όπως
αντιχολινεστερασική, αντιοξειδωτική, αντιφλεγµονώδη, οιστρογονική και
κατευναστική του ΚΝΣ (Perry et al., 1999, Perry et al., 2003, Savelev et al.,
2003, Tildesley et al., 2003, Savelev et al., 2004).
Στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, το Nao Li Kang (το οποίο
µεταφράζεται ως «αποκαθιστά την δύναµη των κόκκων του εγκεφάλου»)
περιέχει τέσσερα συστατικά, ένα από τα οποία είναι η Salvia officinalis και
αναφέρεται ότι είναι αποτελεσµατικό στο 40% των ασθενών του Alzheimer
(Perry et al., 1999). Άλλες µελέτες επιβεβαιώνουν την αποτελεσµατικότητα
του εκχυλίσµατος της S. officinalis σε ασθενείς µε Alzheimer. Επιπλέον,
µπορεί να µειώσει την ανησυχία τους (Akhondzadeh et al., 2003).
Οι ρίζες της S. miltiorrhiza Bunge [(Dan shen (Κίνα), Tan-jin (Ιαπωνία)]
αποτελούν ένα παραδοσιακό φυτοθεραπευτικό φάρµακο της ανατολικής
ιατρικής (παρατίθεται στην Κινεζική Φαρµακοποιία) (Bruneton 1995, Perry
and Metzger). Περιέχει λακτονικά διτερπένια µε σκελετό αµπιετανίου
6πορτοκαλοκόκκινου χρώµατος, ορθοκινόνες: τανσινόνες Ι, ΙΙΑ, ΙΙΒ, V, VI και
παράγωγά τους, κρυπτοτανσινόνη, µιλτιρόνη, µιλτιονόνη, παρακινόνες:
ισοτανσινόνη, ντανσιξικούνη Α –C, καθώς και φαινολικά παράγωγα:
µαγνησίου, αµµωνίου και καλίου άλατα του λιθοσπερµικού Β, σαλβιανολικό
και ροσµαρινικό οξύ. Μίγµα Salvia miltiorrhiza/Dalbergia odorifera, που
περιέχει τα αντίστοιχα ακατέργαστα φάρµακα σε µια σταθερή αναλογία (10:1),
είναι ένα από τα δηµοφιλέστερα παραδοσιακά κινεζικά φάρµακα για τους
ασθενείς µε τις ισχαιµικές καρδιακές παθήσεις. Το µίγµα µπορεί να χορηγηθεί
ενδοφλεβίως ή ενδοµυϊκώς (Sugiyama et al., 2002, Chow et al., 2003,
Gundling and Ernst 2001). Οι κινέζοι φυτοθεραπευτές συχνά
συνταγογραφούσαν τη S. miltiorrhiza σε ασθενείς µε προβλήµατα υπέρτασης,
καθώς και σε ασθενείς που είχαν υποστεί έµφραγµα µυοκαρδίου και
εγκεφαλικό επεισόδιο. ∆ιάφορα συστατικά που αποµονώθηκαν από τη S.
lavandulaefolia Vahl. (Spanish sage), παρουσίασαν επίσης ευεργετικά
αποτελέσµατα στην άνοια. Η χορήγηση του υδατικού εκχυλίσµατος του S.
miltiorrhiza κατέστειλε εµφανώς µια αύξηση στα εξωκυτταρικά επίπεδα της
DA, του ΝΕ, και του 5-ΗΤ που προκλήθηκε από την ισχαιµία του πρόσθιου
τµήµατος του εγκεφάλου. Εκχυλίσµατα της S. miltiorrhiza προστατεύουν
επίσης τα νευρικά κύτταρα από το θάνατο (Zhang-Jin Zhang 2004 και
αναφορές εκεί). Επίσης, το φυτό αυτό παρουσιάζει τις ακόλουθες µοναδικές
δράσεις: (1) επάγει τις υψηλότερες δραστηριότητες των αντιοξειδωτικών
αµυντικών ενζύµων όπως το, SOD, CAT, GPx, και GST στο συκώτι των
αρουραίων µε οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου και (2) µειώνει τις µυοκαρδιακές
και ηπατικές τιµές TBARS (Zhu et al., 2004).
Εντούτοις, πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι ενδεχοµένως υπάρχουν
σοβαρές αλληλεπιδράσεις µεταξύ µερικών κοινών βοτανικών θεραπειών και
ευρέως χρησιµοποιούµενων συµβατικών φαρµακευτικών σκευασµάτων,
συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που χρησιµοποιούνται στη θεραπεία των
καρδιαγγειακών παθήσεων. Μελέτες παρέχουν αξιόπιστα στοιχεία για
αλληλεπίδραση του αντιπηκτικού φαρµάκου βαρφαρίνη και της S. miltiorrhiza:
αυξάνεται η αντιπηκτική δράση της βαρφαρίνης µε αποτέλεσµα να υπάρχει
κίνδυνος αιµορραγίας (Izo et al., 2005). Εποµένως η χρήση των βοτανικών
φαρµάκων θα πρέπει να γίνεται µε προσοχή από ασθενείς που πάσχουν από
καρδιαγγειακές παθήσεις.
Υπάρχουν διάφορα φάρµακα φυσικής προέλευσης που µπορούν να
βοηθήσουν στη θεραπεία του γλαυκώµατος. Οι περισσότερες µελέτες είναι
προκαταρκτικές, αλλά φαίνεται ότι ενδοµυϊκή ή ενδοφλέβια χορήγηση
εκχυλίσµατος της S. miltiorrhiza αυξάνει την µικροκυκλοφορία στα
αµφιβληστροειδικά γάγγλια, βελτιώνοντας την οπτική οξύτητα και την
περιφερειακή όραση σε ανθρώπους που πάσχουν από γλαύκωµα (Head
2001).
Στην Κορέα εκχύλισµα της ρίζας της S. miltiorrhiza χρησιµοποιείται
πολύ συχνά για τη θεραπεία διαφόρων αλλεργιών (αναστέλλει την έκκριση
ισταµίνης, αναστέλλει την παραγωγή του παράγοντα TNF-α και αυξάνει τα
επίπεδα του cAMP) (Zuckerman and Bielory 2002).
Στην Κορέα υπέργεια τµήµατα της S. plebeia R. Brown συλλέγονται
µετά την πάροδο της περιόδου της ανθοφορίας. Το φάρµακο αυτό συστήνεται
λόγω της διουρητικής, ανθελµινθικής και αιµοστατικής δράσης που
παρουσιάζει. Στην Κίνα υδατικό εκχύλισµα του φυτού αυτού χρησιµοποιείται
για πλύσεις του δέρµατος και λέγεται ότι θεραπεύει αποστήµατα και δοθιήνες.
7Τα φύλλα του χρησιµοποιούνται για την θεραπεία της δυσεντερίας, διαφόρων
φλεγµονών των βλεννογόνων και δερµατικών εξανθηµάτων. Στην Ινδοκίνα
όλο το φυτό και τα άνθη του χρησιµοποιούνται για την θεραπεία της
δυσεντερίας, των κολικών και της χολέρας (Perry and Metzger).
Τα φύλλα, τα άνθη και οι ρίζες της S. japonica Thunb.
χρησιµοποιούνται στην Κίνα όπως και η S. miltiorrhiza (για τη θεραπεία
διευρυµένων οργάνων, πυόρροιας, υδρωπικίας, φλεγµονής των µαστικών
αδένων, ανωµαλιών της εµµήνου ρύσης, γενικής αδιαθεσίας, κ.ά.) (Perry and
Metzger).
Η S. cavaleriei Levl. var. simplicifolia Stibal είναι ενδηµικό φυτό της
Κίνας. Μαγειρεµένο µε χοιρινό κρέας όλο το φυτό τρώγεται σε µια δίαιτα για
την ανακούφιση από τον βήχα (Perry and Metzger).
Στην Αφρική χρησιµοποιείται ως αφέψηµα ή έγχυµα της S. aurea σε
περιπτώσεις βήχα, σε κρυολογήµατα και σε αδιαθεσίες των γυναικών (Bisio et
al., 1998).
Στην Ιορδανία στα περισσότερο συνήθως χρησιµοποιηµένα βότανα
συµπεριλαµβάνεται και η S. triloba. Τα φύλλα της βρίσκουν εφαρµογή σε
µετεωρισµό, κοινό κρυολόγηµα, πονοκεφάλους, πονόδοντους και κοιλιακά
άλγη (Abu-Irmaileh and Afifi 2003).
Στον Λίβανο φύλλα της S. triloba L. (Qasiin) χρησιµοποιούνται σε
νευρικές διαταραχές, άσθµα, ρευµατισµούς, διαβήτη (Salah and Jäger 2005).
Στην περιοχή της Παλαιστίνης αναφέρεται ότι η S. fruticosa (white
sage) χρησιµοποιείται σε διαταραχές του πεπτικού συστήµατος (Abu-Irmaileh
and Afifi 2003).
Στην περιοχή Barros της επαρχίας Badajoz της Ισπανίας, έγχυµα
φύλλων της S. officinalis L. (Salvia, Té moruno) χρησιµοποιείται ως
αντιρρευµατικό και αφέψηµά τους ως αντιφλεγµονώδες και αντισηπτικό.
Επίσης έγχυµα των ανθέων χρησιµοποιείται ως καταπραϋντικό, υποτασικό
και σε ανωµαλίες του έµµηνου κύκλου (Vázquez et al., 1997).
Τα ριζώµατα της S. miltiorrhiza έχουν χρησιµοποιηθεί ευρέως για να
θεραπεύσουν τις στεφανιαίες καρδιακές παθήσεις, ιδιαίτερα στηθάγχη και
έµφραγµα µυοκαρδίου (Rustaiyan et al., 1999).
Οι ινδιάνοι της φυλής Hopi (Αριζόνα) χρησιµοποιούν τη S. carnosa
(sage) ως φάρµακο (Dunmire and Tierney 1997).
Οι ιθαγενείς της Αµερικής (ερήµου της Αριζόνα) χρησιµοποιούν
σπέρµατα της S. columpariae (California chia, desert sage, desert chia) για
τροφή και για την παρασκευή καταπλασµάτων και αφεψηµάτων (Epple and
Epple 1995).
Άλλο σηµαντικό είδος του γένους είναι η S. mellifera (Black Sage).
Είναι κοινό φυτό της παράκτιας ζώνης της Κεντρικής και Βόρειας Καλιφόρνια.
Από το νέκταρ των ανθέων της παράγεται άριστο µέλι. Οι Ινδιάνοι συλλέγουν
τους µικροσκοπικούς σπόρους, τους ξηραίνουν, τους αλέθουν και τους
χρησιµοποιούν στα γεύµατά τους.
Η S. divinorum Epling & Jativa είναι ένα παραισθησιογόνο φυτό που
χρησιµοποιείται παραδοσιακά σε διάφορες θεραπείες και σε µαγικές
θρησκευτικές τελετές από τους Ινδιάνους Mazatec της περιοχής Oaxaca στο
Μεξικό. Είναι γνωστό στους Ινδιάνους ως «φύλλα της Μαίρης, της
Βοσκοπούλας». Θεωρούν ότι τους επιτρέπει να ταξιδέψουν στον ουρανό και
να µιλήσουν στο Θεό και τους Αγίους για µαγεία, διάγνωση και θεραπεία.
Αναφέρεται ότι οι νέοι των µεξικανικών πόλεων καπνίζουν τα ξηρά φύλλα ως
8υποκατάστατο µαριχουάνας. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι αν και το είδος
αυτό ήταν γνωστό στους Ινδιάνους Mazatec αιώνες πριν, περιγράφηκε πολύ
πρόσφατα, το 1962. Τα φύλλα προετοιµάζονται µε διάφορους τρόπους για τη
χρήση τους. Τα ξηρά φύλλα µπορούν να καπνιστούν όπως η µαριχουάνα.
Παραδοσιακά, ολόκληρα τα φρέσκα φύλλα µασώνται ή, εναλλακτικά,
συνθλίβονται για να εξαγάγουν τους χυµούς τους, οι οποίοι κατόπιν πίνονται.
Ο στοµατικός βλεννογόνος φαίνεται να διαδραµατίζει έναν ουσιαστικό ρόλο
ως περιοχή απορρόφησης για τη σαλβινορίνη Α, για τα από του στόµατος
λαµβανόµενα φύλλα. Τριµµένα φύλλα εκχυλίζονται µε νερό για να
προετοιµαστεί έγχυµα. Λαµβανόµενο σε µικρές δόσεις (4 – 5 ζευγάρια των
φρέσκων ή ξηρών φύλλων), το φυτό δρα ως τονωτικό και χρησιµοποιείται και
σε µαγικές θεραπείες. Πειράµατα σε ανθρώπους και ζώα έδειξαν ότι η
σαλβινορίνη Α έχει ψυχοτρόπο δράση παρόµοια µε αυτήν της µεσκαλίνης.
Ατµοποίηση και εισπνοή 200–500 mg καθαρής σαλβινορίνης Α προκαλεί
έντονες παραισθήσεις. Τα περισσότερα παραισθησιογόνα είναι ψυχοενεργά
εν µέρει λόγω της δράσης τους στην υποκατηγορία 5-HT2A υποδοχέων της
σεροτονίνης, αλλά η σαλβινορίνη Α δεν αναπτύσσει καµία τέτοια
δραστηριότητα και είναι αντ' αυτού το πρώτο γνωστό παράδειγµα αγωνιστή κ-
οπιούχων µη αζωτούχων υποδοχέων, φυσικής προέλευσης (Halpern 2004
και αναφορές εκεί). Τα επίπεδα στα φύλλα βρέθηκαν να κυµαίνονται από 0.89
έως 3.70 mg/g ξηρού βάρους, µια συγκέντρωση που είναι ικανή να
προκαλέσει ψυχοτρόπες δράσεις. Όταν προετοιµάζονται µεγάλες δόσεις (20–
60 ζευγάρια των φρέσκων φύλλων), το έγχυµα ενεργεί ως ήπιο αλλά
αποτελεσµατικό παραισθησιογόνο. Αναφέρθηκε ότι η κατάποση αυτού του
εγχύµατος οδήγησε σε οπτική, προφορική / ακουστική, και απτική
ψευδαίσθηση. Μέχρι πρόσφατα, η άγνοια των τοξικοµανών για την ύπαρξη
αυτού του φυτού, η πικρή γεύση της καθώς και µια παρανόηση των
ψυχοτροπικών δράσεών της, είχαν αποτρέψει τη χρήση της ως ψυχαγωγικού
φαρµάκου. Εντούτοις, αναφέρθηκε ότι οι νέοι από τις µεξικάνικες πόλεις
ταξιδεύουν στην Sierra Mazateca και αγοράζουν τα ξηρά φύλλα της S.
divinorum για να τα κάνουν τσιγάρα και να τα καπνίσουν ως υποκατάστατο
µαριχουάνας. Η επίδραση είναι σύµφωνα µε τις υπάρχουσες πληροφορίες
ηπιότερη από αυτή της κανναβης. Το ενδιαφέρον για αυτό το φυτό φαίνεται
να αυξάνεται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, όπως η Ελβετία. Είναι
σηµαντικό να επισηµάνουµε ότι ούτε το είδος S. divinorum ούτε το ενεργό
συστατικό του, η σαλβινορίνη Α, περιλαµβάνονται στον νόµο περί ναρκωτικών
της Ελβετίας. Στην Καλιφόρνια και άλλα µέρη των ΗΠΑ, καλλιεργείται και
πωλείται ευρέως (Giroud et al., 2000 και αναφορές εκεί)
Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσαν στο ∆ία
και από τους Ρωµαίους που το πήγαν στη Βρετανία. Για το κοινό αυτό βότανο
οι Άραβες λένε "πώς µπορεί να πεθάνει ένας άνθρωπος που έχει στο κήπο
του φασκόµηλο;". Το φασκόµηλο ήταν γνωστό και στην αρχαιότητα. Οι
πρόγονοί µας το χρησιµοποιούσαν σαν πολυφάρµακο και το αναφέρουν ο
∆ιοσκουρίδης, ο Αέτιος, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, οι οποίοι το εκθείαζαν
ιδιαιτέρως. Είναι ανώτερο σαν αφέψηµα και από το Ευρωπαϊκό τσάι.
Οι Λατίνοι το θεωρούσαν ιερό φυτό και το χρησιµοποιούσαν σε τελετές.
Ήταν το φυτό της αθανασίας.
Κατά το µεσαίωνα, χρησιµοποιόταν πλατιά για προβλήµατα υγείας και
ο Καρλοµάγνος είχε διατάξει να φυτεύεται σε λαχανόκηπους και στους
κήπους στα µοναστήρια. Σε επιδηµίες, ειδικά αυτές της χολέρας, πίστευαν ότι
όποιος έχει στο σπίτι του φυτεµένη φασκοµηλιά δε φοβάται το θάνατο
(Ζαννέτου-Παντελή 2000).
Οι Κινέζοι το ονοµάζουν ελληνικό βραστάρι και το θεωρούν καλύτερο
από το τσάι. Εκτιµούσαν τόσο πολύ τη φασκοµηλιά σαν βότανο, ούτως ώστε
στην ακµή του εµπορίου του κινέζικου τσαγιού µε την ∆ύση, αντάλλασσαν 2
δέσµες κινέζικο τσάι µε µια δέσµη φασκόµηλο. Οι Γάλλοι το ονοµάζουν
ελληνικό τσάι και το χρησιµοποιούν όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι όχι
µόνο για φαρµακευτικούς αλλά και για µαγειρικούς σκοπούς. Οι Άραβες
θεωρούσαν ότι µπορούσε να θεραπεύσει τα πάντα.
Η χρήση του Φασκόµηλου ήταν ήδη γνωστή στους Ιάπωνες, αλλά και
στους ιθαγενείς Ινδιάνους της Αµερικής. Για τη δράση του Φασκόµηλου,
συναντάµε επίσης αναφορές από τα τέλη του 16ου αιώνα. Από τότε ο
βοτανολόγος John Gerard υποστήριζε ότι το Φασκόµηλο είναι καλό για το
κεφάλι και ότι επιταχύνει τη λειτουργία του νευρικού συστήµατος και της
µνήµης. Πρόσφατα, πειράµατα επιβεβαίωσαν την ιδιότητα του Φασκόµηλου
1να ενισχύει τη µνήµη. Πιστεύεται ότι αυξάνει τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή
ακετυλοχολίνη, που βοηθάει στη µετάδοση των εγκεφαλικών µηνυµάτων. Τα
επίπεδα της ακετυλοχολίνης παρουσιάζουν µείωση και στους ασθενείς της
νόσου του Αλτσχάιµερ, και πιθανόν το φασκόµηλο να βοηθά στην
αντιµετώπιση των συµπτωµάτων της ασθένειας (Akhondzadeh et al., 2003,
Perry et al., 1999).
Το γένος Salvia περιλαµβάνει περίπου 900 είδη ποωδών και ξυλωδών
φυτών που είναι ιθαγενή των εύκρατων και τροπικών περιοχών της γης και
ιδιαίτερα του Νέου Κόσµου. Είναι φυτά µε φύλλα ακέραια ή διαιρεµένα,
ανάλογα µε το είδος, τα οποία διατάσσονται αντίθετα, και άνθη συνήθως
κόκκινα, µωβ ή µπλε που διατάσσονται σε µασχαλιαίους σπονδύλους.
Ορισµένα είδη καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά για τα εντυπωσιακά
άνθη τους. Γνωστότερο από αυτά είναι το είδος S. splendens της Βραζιλίας
κοινώς γνωστό ως «φλόγες» για τα πυρόξανθα άνθη που έρχονται σε έντονη
αντίθεση µε τα βαθυπράσινα ωοειδή φύλλα.
Άλλα καλλιεργούµενα ως καλλωπιστικά είδη είναι τα:
S. azurea, µε µπλε άνθη
S. elegans, µε πορτοκαλοκόκκινα άνθη
S. guaranitica, µε σκούρα µπλε ή µωβ άνθη
S. wagneri, δενδρόµορφο θαµνώδες φυτό µε ταξιανθίες από τριχωτά
πυρόξανθα άνθη
Το είδος S. argentea καλλιεργείται για το τριχωτό γκρίζο χειµερινό του
φύλλωµα.
Εκχυλίσµατα των ειδών S. trifolia, S. lyrata, S. officinalis, S.
pratensis χρησιµοποιούνται στην φαρµακευτική και στη λαϊκή θεραπευτική.
Στην Ελλάδα απαντούν αυτοφυή 23 είδη Salvia κοινώς γνωστά ως
αγριοσφακιά, αλισφακιά, µηλοσφακιά, φασκοµηλιά, σπατζιά, χαχοµηλιά
(Davis 1982). Σηµαντικότερα από αυτά είναι:
• S. glutinosa, φύεται σε δάση στις ορεινές κυρίως περιοχές
• S. horminum, φύεται σε ξηρούς βραχώδεις τόπους
• S. pomifera, κοινώς γνωστό ως πικρή φασκοµηλιά (Cretan sage)
φύεται στη Ν. Ελλάδα σε υψόµετρο 0-500 m., στην Κρήτη µέχρι τα
1200 m., σε πετρώδεις λοφοπλαγιές (φυτό ηµιθαµνώδες, ύψους 1
µέτρου µε λείες στρογγυλές κηκίδες στο βλαστό, οι οποίες τρώγονται
από τους Αραβες και λέγεται ότι σβήνουν τη δίψα παλιότερα οι χωρικοί
συνέλεγαν τις κηκίδες αυτές την Πρωτοµαγιά και τις έβραζαν σε
ζάχαρη)
• S. sclarea (Clary sage). Είναι κοινώς γνωστό µε τα ονόµατα αγιάννης,
γοργόγιαννης κ.ά. Φύεται στην Ήπειρο και τη Μακεδονία σε υψόµετρο
300-900 m. σε ξηρούς βραχώδεις τόπους και κατά µήκος των δρόµων.
Είναι διετές ποώδες φυτό µε έντονα αρωµατικά τριχωτά καρδιόσχηµα
φύλλα και λευκά άνθη, τα οποία όπως και τα φυλλοειδή βράκτια κάτω
από αυτά έχουν ροζ ή βιολετί αποχρώσεις (από το είδος αυτό
λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται στην αρωµατοποιία και
στην παρασκευή καλλυντικών, για τη νόθευση του κρασιού, σε
ηδύποτα, στην φαρµακευτική κ. ά.). Καλλιεργείται ευρέως στη Γαλλία,
τη Βουλγαρία, την πρώην ΕΣΣ∆ και τις ΗΠΑ. Θεωρείται επίσης ότι
παρουσιάζει οιστρογονική και αντιµυκητιακή δράση (Carruba et al.,
2002, Fournier 1948).
2• S. triloba ή fruticosa, κοινώς γνωστό ως αλισφακιά (Greek sage)
φύεται στη Ν. Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου σε περιοχές χαµηλών
υψοµέτρων (<300m.) µε εξαίρεση την Κρήτη (µέχρι τα 1200m.) κυρίως
σε θαµνώδεις βραχώδεις τόπους, συχνά σε παραθαλάσσιους
γκρεµούς. Είναι πολύ αρωµατικό ηµιθαµνώδες φυτό που
χρησιµοποιείται στην παραγωγή αφεψήµατος από τα ξηρά φύλλα που
είναι το κοινό φασκόµηλο, το οποίο καταναλώνεται κυρίως στην
Ελλάδα.
Σηµαντικότερο είδος του γένους είναι η Salvia officinalis, η κοινή
φασκοµηλιά (Dalmatian sage) και φύεται στην Ήπειρο σε υψόµετρο 300-800
m.
Η φασκοµηλιά είναι πολυετές θαµνόµορφο φυτό, µε πολυάριθµα
ανορθωµένα κλαδιά, ύψους 0.30 – 0.50 m., µε έντονη αρωµατική οσµή, το
οποίο απαντά σε πολλές περιοχές της Ελλάδας σε χέρσους, ξηρούς,
πετρώδεις τόπους. Τα φύλλα είναι λογχοειδή ή επιµήκη, ρυτιδωµένα παχιά
λευκοπράσινου χρώµατος, λεπτώς οδοντωτά. Τα κατώτερα φέρουν αρκετά
ανεπτυγµένο ποδίσκο, ενώ τα ανώτερα δεν έχουν ποδίσκο και είναι οξύληκτα.
Τα άνθη φύονται σε σπονδύλους ανά 3-6 και ανθίζουν από τον Μάιο µέχρι
τον Ιούνιο. Πολλοί το θεωρούν το ίδιο µε το τσάι του βουνού, αλλά το λάθος
είναι µεγάλο και σηµαντικό, διότι οι ιδιότητές τους διαφέρουν, όπως άλλωστε
και η γεύση τους. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες είναι εξαιρετικές. Η
φασκοµηλιά καλλιεργείται ως φυτό φαρµακευτικό και ως καρυκευµατικό, ενώ
µια ποικιλία µε ποικιλόχρωµα άνθη καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Από τις
καλλιέργειες των φαρµακευτικών φυτών συλλέγονται από τον Μάιο και µετά,
οι φυλλοφόροι βλαστοί, οι οποίοι αποξηραίνονται.
Το φυτό έχει στοµαχικές, τονωτικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες ενώ
χρησιµοποιείται και κατά των νευραλγιών. Στην περιοχή της Ανατολικής
Μεσογείου, παρασκευάζουν από τα φύλλα αφέψηµα, το γνωστό φασκόµηλο.
Χρησιµοποιείται επίσης ως καρυκευµατικό σε διάφορα εδέσµατα και ζωµούς,
καθώς και για τον αρωµατισµό του ξυδιού, µέσα στο οποίο τοποθετούνται
ανθισµένα κλαδάκια του φυτού. Επί πλέον η φασκοµηλιά θεωρείται ως άριστο
µελισσοτροφικό φυτό, παρέχοντας εκλεκτής ποιότητας µέλι.
Στην µαγειρική χρησιµοποιείται για να νοστιµίζει κυρίως φαγητά µε
κρεατικά.
Ως καλλυντικό συνιστάται για λιπαρά δέρµατα, ως µάσκα για βαθύ
καθαρισµό του προσώπου και ως ατµόλουτρο.
Είναι ιδιαίτερα τονωτικό λόγω της τανίνης που περιέχει. Είναι καλό
φάρµακο κατά της ατονίας του στοµάχου και των εντέρων αλλά και
απολυµαντικό και αποχρεµπτικό σε περίπτωση κρυολογηµάτων. Θεωρείται
τονωτικό της µνήµης και καταπολεµά τη νωθρότητα. Το φασκόµηλο είναι
ευεργετικό στα µαλλιά και στυπτικό µε µάσκα στο πρόσωπο.
Σε αρκετούς θάµνους σχηµατίζονται σκληρά, χνουδωτά σφαιρίδια,
οφειλόµενα σε προσβολή εντόµων. Επειδή µοιάζουν µε καρπούς, ο λαός τα
αποκαλεί «µήλα της φασκοµηλιάς», απ’ όπου το φυτό πήρε το όνοµά του.
Παλιότερα τα µασούσαν για να καθαρίσουν τα δόντια τους. Το
αφέψηµά του χρησιµοποιείται στη θεραπεία της ουλίτιδας και των δερµατικών
παθήσεων. Το αιθέριο έλαιό του κατά του πονόδοντου.
Στη Μάνη, αλισπακίδα λέγεται ο καρπός της φασκοµηλιάς, η
φασκοµηλιά λέγεται σπάκα από το αρχαίο σφάκος, καθώς και η αλισπακίδα
3από το αρχαίο ελελίσφακος. Άργαση λένε το βρασµένο νερό µε φύλλα
βελανιδιάς και φασκοµηλιάς, µε το οποίο πλένουν τα πιθάρια.
Η φαρµακευτική χρήση του φυτού ανάγεται στις αρχές του 18
ου
αιώνα,
οπότε και το χρησιµοποιούσαν ως ανθιδρωτικό. Η φασκοµηλιά δρα επίσης
κατασταλτικά και στην έκκριση των µαστικών αδένων και, σε µικρό βαθµό
κατά του σακχαρώδη διαβήτη. Τα φύλλα διαθέτουν σπουδαίες αντισηπτικές,
σπασµολυτικές και αποχρεµπτικές ιδιότητες. Η φασκοµηλιά χρησιµοποιείται
στη θεραπευτική µε τη µορφή αφεψήµατος για πλύση του στόµατος σε
περίπτωση τραυµάτων της στοµατικής κοιλότητας (στοµατίτιδα, φαρυγγίτιδα,
ουλίτιδα) και εσωτερικά ως ανθιδρωτικό (ιδιαίτερα κατά του νυχτερινού ιδρώτα
φυµατικών και νευρασθενών), ενώ σε µικρές δόσεις χρησιµοποιείται ως
στοµαχικό, σπασµολυτικό, άφυσο (παρεµποδίζει την δηµιουργία αερίων στα
έντερα), ουραγωγό και εµµηναγωγό.
Στην οµοιοπαθητική η χρήση της Salvia είναι περιορισµένη. Υπάρχει
µόνο µια αναφορά για χρήση βάµµατος των φρέσκων φύλλων και ανθέων της
S. officinalis σε ερεθισµένο λαιµό (γαργαρισµοί), σε µολύνσεις των ούλων
(εκπλύσεις της στοµατικής κοιλότητας), αλλά κυρίως σε παθήσεις των
αναπνευστικών οργάνων. Ο βήχας των φυµατικών καθώς και οι νυχτερινές
εφιδρώσεις ανακουφίζονται πλήρως µε 20 – 40 σταγόνες σε ένα κουτάλι
σούπας µε νερό (Clarke, Fournier 1948).
Έχουν παρατηρηθεί και σπάνιες περιπτώσεις δηλητηρίασης (µερικές
φορές θανατηφόρες), που οφείλονται στη θουγιόνη και προκαλούνται από
κατάχρηση µεγάλων ποσοτήτων. ∆εν πρέπει να λαµβάνεται καθόλου από
επιληπτικά άτοµα, λόγω του ότι η θουγιόνη µπορεί να πυροδοτήσει κρίσεις
επιληψίας. Επίσης κατά την περίοδο εγκυµοσύνης απαγορεύεται η χρήση του.
Χαρακτηριστικά συµπτώµατα της δηλητηρίασης από φασκόµηλο είναι τοπικοί
ερεθισµοί του δέρµατος, έντονοι και παρατεταµένης διάρκειας κλονικοί
σπασµοί, ακαµψία των άνω άκρων, εκφυλισµός του ήπατος και των νεφρών
κ. ά. Οι µικρές ποσότητες που χρησιµοποιούνται στη µαγειρική είναι
ακίνδυνες (Newal et al., 1996).
Στην περιοχή Marches της Κεντρικής Ιταλίας χρησιµοποιείται έµβρεγµα
ριζών της S. glutinosa L. (Erba delle emmorroidi, Jupiter’s distaff) σε
ελαιόλαδο για αιµορροΐδες. Επίσης, έγχυµα φύλλων S. officinalis L. (Salvia
sarvia, Sage) (µερικές φορές µαζί µε φύλλα ροσµάρινου και ρίζες τσουκνίδας
σε αλοιφή µε καστορέλαιο) χρησιµοποιείται για τη θεραπεία ουλίτιδας και
στοµατικών φλεγµονών. Στην περιοχή αυτή συνηθίζεται να τρίβουν τα δόντια
τους µε το έγχυµα αυτό για λεύκανσή τους. Αφέψηµα των φύλλων της S.
officinalis L. χρησιµοποιείται εξωτερικά ως αντισηπτικό πληγών (Pieroni et al.,
2004a).
Στην περιοχή Acquapendente (Latium), της Κεντρικής Ιταλίας, µέχρι τη
δεκαετία του '50, "οι γιαγιάδες" εµβάπτιζαν παιδιά µικρότερα του ενός έτους
που δεν περπατούσαν ακόµα, σε ένα αρωµατικό υγρό που το προετοίµαζαν
χρησιµοποιώντας µούρα κυπαρισσιών, µούρα ιουνιπέρων και φύλλα σάλβιας
[S. offcinalis L. (Salvia)] όλα βρασµένα σε κρασί. Θεωρούσαν ότι αυτό το υγρό
θα δυνάµωνε τα πόδια των παιδιών (Guarrera et al., 2005).
Στην ίδια περιοχή χρησιµοποιούν αφέψηµα (15 min) από επτά "είδη":
µια χούφτα της φασκοµηλιάς, ένα τεµαχισµένο µήλο, λίγο γλυκάνισο, λίγο
χαµοµήλι, λίγα άνθη γλυκολέµονου, σταφίδες, δύο τεµαχισµένα σύκα και µέλι,
για το κρύωµα.
4Τρίβουν τα δόντια µε φύλλα της S. οffcinalis ή τα µασούν για να
καθαρίσουν και να ενισχύσουν τα δόντια. Βράζουν για 20 min σε (1/2) λίτρο
νερού φύλλα σάλβιας και κατόπιν προσθέτουν όξινο τρυγικό κάλιο (50 g).
Γίνονται γαργαρισµοί µε το ζεστό υγρό, το οποίο είναι πολύ αποτελεσµατικό
στην λεύκανση και ενδυνάµωση των οδόντων. Κάνουν εκπλύσεις του
στόµατος µε αφέψηµα φύλλων σάλβιας και ροσµάρινου σε ουλίτιδα και
πονόλαιµο. Για τους ρευµατικούς πόνους χρησιµοποιούν αφέψηµα φύλλων
σάλβιας µε βασιλικό (Guarrera et al., 2005).
Φύλλα της S. verbenaca L. (Raschiorea, raschiurea, rasorella, erba del
malocchio) χρησιµοποιούνται σε έµπλαστρα µαζί µε χαµοµήλι για θεραπεία
των κύστεων. Υπέργεια τµήµατα και φύλλα του φυτού χρησιµοποιούνται
εξωτερικά, µερικές φορές µαζί µε ψωµί και χοιρινό λίπος, σε αποστήµατα,
σπυράκια και µολυσµένες πληγές. Επιπλέον τα υπέργεια τµήµατα µαζί µε
φύλλα ελιάς, µικρή ποσότητα αλατιού και λιωµένο κερί που έχει ευλογηθεί,
χρησιµοποιούνται για να αφαιρεθεί το κακό µάτι (Guarrera et al., 2005).
Υπάρχουν αναφορές ότι η S. verbenaca L. χρησιµοποιείται στην Ιταλία
για την θεραπεία τραυµάτων και προβληµάτων του δέρµατος των χοίρων
(Viegi et al., 2003).
Ιστορικά, τα φύλλα της S. argentea έχουν χρησιµοποιηθεί στην
περιοχή Dolomiti Lucane της Ιταλίας σε πληγές, πιθανώς ως αιµοστατικά. Η
συλλογή του φυτού πραγµατοποιείται γενικά κατά τη διάρκεια της ποµπής
στο Viggiano για την παλαιά θρησκευτική τελετή της µαύρης Madonna. Αυτή η
δηµοφιλής παράδοση πραγµατοποιείται την πρώτη Κυριακή του Μαΐου και
του Σεπτεµβρίου, και υπάρχουν ακόµα άνθρωποι από όλα τα χωριά της
κεντρικής Lucania, οι οποίοι περπατούν κατά µήκος των υψηλότερων
βουνοκορφών του Viaggiano κατά τη διάρκεια της Παρασκευής ή της νύχτας
του Σαββάτου, πριν από την τελετή. Γενικά η S. argentea που αναπτύσσεται
στη Lucania µόνο στα υψηλότερα ύψη, συλλέγεται και ξηραίνεται καθ' όλη τη
διάρκεια του έτους. Η εµφάνιση των νέων φύλλων, που είναι πολύ τριχωτά,
µπορεί να είχε διαδραµατίσει έναν ρόλο στη λαϊκή αντίληψη για τις εξωτερικές
ιατρικές ιδιότητες των ειδών, δεδοµένου ότι καµία φαρµακολογική έρευνα δεν
έχει διεξαχθεί σε αυτό το είδος µέχρι τώρα. Η µόνη πρόσφατη εργασία
διαθέσιµη στη βιβλιογραφία, είναι µια µελέτη για τη χηµική σύνθεση του
αιθερίου ελαίου του φυτού που φύεται στη νοτιοανατολική Σερβία και βρέθηκε
να χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε σεσκιτερπένια, που
αντιπροσωπεύονται κυρίως από βιριντοφλορόλη, µανοόλη και α-χουµουλένιο
(Pieroni et al., 2004b).
Οι Αλβανοί (Arbëreshë) της περιοχής της βόρειας Basilicata της Ιταλίας
χρησιµοποιούν αφέψηµα των φύλλων της S. officinalis σε πονόλαιµο (Pieroni
et al., 2002). Στο Lepushe στις Βόρειες Αλβανικές Άλπεις αφέψηµα των
φύλλων της S. officinalis (Medër) χρησιµοποιείται σε πονόλαιµο, γρίπη,
αµυγδαλίτιδα, βήχα, ως χωνευτικό και γενικώς για καλή υγεία (Pieroni et al.,
2005).
Στην Ερυθραία η S. schimperi (Benth.) χρησιµοποιείται παραδοσιακά
ενάντια των ψύλλων: ολόκληρο το πάτωµα ενός σπιτιού καλύπτεται µε τα
φρέσκα φύλλα και τα λουλούδια του φυτού (Waka et al., 2004).
Επιπλέον, η S. aucheri είναι ένα συστατικό ενός συνήθως
καταναλωµένου βοτανικού τσαγιού στην Τουρκία, µαζί µε τη S. fruticosa.
Έγχυµα των υπέργειων τµηµάτων ειδών Salvia ssp. χρησιµοποιείται ως
5τονωτικό, άφυσο, αντισηπτικό, σπασµολυτικό, στυπτικό, αιµοστατικό και
διουρητικό (Newall et al., 1996).
Στα όρη Taurus της Τουρκίας υπέργεια τµήµατα της S. sclarea L. (disi
siğir kuyruğu) χρησιµοποιούνται σε περιπτώσεις ηλίασης: πίσσα πεύκων
επαλείφεται στο γυµνό σώµα του ασθενή που έχει πάθει ηλίαση και κατόπιν
καλύπτεται είτε µε φύλλα της S. sclarea είτε µε αφέψηµα των φύλλων της S.
sclarea και των φύλλων της Pistacia terebinthus. Μετά από την εφαρµογή
αυτή το σώµα του ασθενούς καλύπτεται µε µια κουβέρτα για να ιδρώσει
(Yeşilada et al., 1995)
Στην περιοχή Gonen (Balikesir) της Τουρκίας (Βορειοδυτική Ανατολία)
αφέψηµα των φύλλων της S. virgata Jacq. χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις
καρκίνου της µήτρας και σε κολπίτιδες (Tuzlaci and Aymaz 2001).
Συνταγές µε µίγµατα βοτάνων που περιέχουν και ένα είδος Salvia που
χρησιµοποιούνται στη λαϊκή ιατρική στην ίδια περιοχή της Τουρκίας:
• Για βρογχίτιδα: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Origanum vulgare
subsp. hirtum (φύλλα), Matricaria chamomilla var. recutita (ταξιανθία).
• Για πόνους στοµάχου: Έγχυµα Hypericum perforatum (άνθη), Tilia
argentea (άνθη), Cydonia oblanga (φύλλα), Salvia tomentosa (φύλλα).
• Για πληγές: Έγχυµα (εσωτερική χρήση) Origanum vulgare subsp.
hirtum (φύλλα), Salvia tomentosa (φύλλα), Mentha pulegium (φύλλα),
Tilia argentea (άνθη).
• Για τον βήχα: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Thymus longicaulis
subsp. longicaulis var. subisophyllus (φύλλα), Tilia argentea (άνθη).
• Για προφύλαξη: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Tilia argentea
(άνθη).
• Για προφύλαξη: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Urtica dioica
(φύλλα), Thymus longicaulis subsp. longicaulis var. subisophyllus
(φύλλα), µέλι.
• Για προφύλαξη: Έγχυµα Salvia tomentosa (φύλλα), Teucrium flavum
var. hellenicum (ανθισµένες ταξιανθίες), Tilia argentea (φύλλα).
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι εκχυλίσµατα της S. lavandulaefolia Vahl.
(Spanish sage) καθώς και αποµονωµένες ουσίες παρουσιάζουν δράσεις που
είναι σχετικές µε τη θεραπεία της ασθένειας (AD) του Alzheimer, όπως
αντιχολινεστερασική, αντιοξειδωτική, αντιφλεγµονώδη, οιστρογονική και
κατευναστική του ΚΝΣ (Perry et al., 1999, Perry et al., 2003, Savelev et al.,
2003, Tildesley et al., 2003, Savelev et al., 2004).
Στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, το Nao Li Kang (το οποίο
µεταφράζεται ως «αποκαθιστά την δύναµη των κόκκων του εγκεφάλου»)
περιέχει τέσσερα συστατικά, ένα από τα οποία είναι η Salvia officinalis και
αναφέρεται ότι είναι αποτελεσµατικό στο 40% των ασθενών του Alzheimer
(Perry et al., 1999). Άλλες µελέτες επιβεβαιώνουν την αποτελεσµατικότητα
του εκχυλίσµατος της S. officinalis σε ασθενείς µε Alzheimer. Επιπλέον,
µπορεί να µειώσει την ανησυχία τους (Akhondzadeh et al., 2003).
Οι ρίζες της S. miltiorrhiza Bunge [(Dan shen (Κίνα), Tan-jin (Ιαπωνία)]
αποτελούν ένα παραδοσιακό φυτοθεραπευτικό φάρµακο της ανατολικής
ιατρικής (παρατίθεται στην Κινεζική Φαρµακοποιία) (Bruneton 1995, Perry
and Metzger). Περιέχει λακτονικά διτερπένια µε σκελετό αµπιετανίου
6πορτοκαλοκόκκινου χρώµατος, ορθοκινόνες: τανσινόνες Ι, ΙΙΑ, ΙΙΒ, V, VI και
παράγωγά τους, κρυπτοτανσινόνη, µιλτιρόνη, µιλτιονόνη, παρακινόνες:
ισοτανσινόνη, ντανσιξικούνη Α –C, καθώς και φαινολικά παράγωγα:
µαγνησίου, αµµωνίου και καλίου άλατα του λιθοσπερµικού Β, σαλβιανολικό
και ροσµαρινικό οξύ. Μίγµα Salvia miltiorrhiza/Dalbergia odorifera, που
περιέχει τα αντίστοιχα ακατέργαστα φάρµακα σε µια σταθερή αναλογία (10:1),
είναι ένα από τα δηµοφιλέστερα παραδοσιακά κινεζικά φάρµακα για τους
ασθενείς µε τις ισχαιµικές καρδιακές παθήσεις. Το µίγµα µπορεί να χορηγηθεί
ενδοφλεβίως ή ενδοµυϊκώς (Sugiyama et al., 2002, Chow et al., 2003,
Gundling and Ernst 2001). Οι κινέζοι φυτοθεραπευτές συχνά
συνταγογραφούσαν τη S. miltiorrhiza σε ασθενείς µε προβλήµατα υπέρτασης,
καθώς και σε ασθενείς που είχαν υποστεί έµφραγµα µυοκαρδίου και
εγκεφαλικό επεισόδιο. ∆ιάφορα συστατικά που αποµονώθηκαν από τη S.
lavandulaefolia Vahl. (Spanish sage), παρουσίασαν επίσης ευεργετικά
αποτελέσµατα στην άνοια. Η χορήγηση του υδατικού εκχυλίσµατος του S.
miltiorrhiza κατέστειλε εµφανώς µια αύξηση στα εξωκυτταρικά επίπεδα της
DA, του ΝΕ, και του 5-ΗΤ που προκλήθηκε από την ισχαιµία του πρόσθιου
τµήµατος του εγκεφάλου. Εκχυλίσµατα της S. miltiorrhiza προστατεύουν
επίσης τα νευρικά κύτταρα από το θάνατο (Zhang-Jin Zhang 2004 και
αναφορές εκεί). Επίσης, το φυτό αυτό παρουσιάζει τις ακόλουθες µοναδικές
δράσεις: (1) επάγει τις υψηλότερες δραστηριότητες των αντιοξειδωτικών
αµυντικών ενζύµων όπως το, SOD, CAT, GPx, και GST στο συκώτι των
αρουραίων µε οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου και (2) µειώνει τις µυοκαρδιακές
και ηπατικές τιµές TBARS (Zhu et al., 2004).
Εντούτοις, πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι ενδεχοµένως υπάρχουν
σοβαρές αλληλεπιδράσεις µεταξύ µερικών κοινών βοτανικών θεραπειών και
ευρέως χρησιµοποιούµενων συµβατικών φαρµακευτικών σκευασµάτων,
συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που χρησιµοποιούνται στη θεραπεία των
καρδιαγγειακών παθήσεων. Μελέτες παρέχουν αξιόπιστα στοιχεία για
αλληλεπίδραση του αντιπηκτικού φαρµάκου βαρφαρίνη και της S. miltiorrhiza:
αυξάνεται η αντιπηκτική δράση της βαρφαρίνης µε αποτέλεσµα να υπάρχει
κίνδυνος αιµορραγίας (Izo et al., 2005). Εποµένως η χρήση των βοτανικών
φαρµάκων θα πρέπει να γίνεται µε προσοχή από ασθενείς που πάσχουν από
καρδιαγγειακές παθήσεις.
Υπάρχουν διάφορα φάρµακα φυσικής προέλευσης που µπορούν να
βοηθήσουν στη θεραπεία του γλαυκώµατος. Οι περισσότερες µελέτες είναι
προκαταρκτικές, αλλά φαίνεται ότι ενδοµυϊκή ή ενδοφλέβια χορήγηση
εκχυλίσµατος της S. miltiorrhiza αυξάνει την µικροκυκλοφορία στα
αµφιβληστροειδικά γάγγλια, βελτιώνοντας την οπτική οξύτητα και την
περιφερειακή όραση σε ανθρώπους που πάσχουν από γλαύκωµα (Head
2001).
Στην Κορέα εκχύλισµα της ρίζας της S. miltiorrhiza χρησιµοποιείται
πολύ συχνά για τη θεραπεία διαφόρων αλλεργιών (αναστέλλει την έκκριση
ισταµίνης, αναστέλλει την παραγωγή του παράγοντα TNF-α και αυξάνει τα
επίπεδα του cAMP) (Zuckerman and Bielory 2002).
Στην Κορέα υπέργεια τµήµατα της S. plebeia R. Brown συλλέγονται
µετά την πάροδο της περιόδου της ανθοφορίας. Το φάρµακο αυτό συστήνεται
λόγω της διουρητικής, ανθελµινθικής και αιµοστατικής δράσης που
παρουσιάζει. Στην Κίνα υδατικό εκχύλισµα του φυτού αυτού χρησιµοποιείται
για πλύσεις του δέρµατος και λέγεται ότι θεραπεύει αποστήµατα και δοθιήνες.
7Τα φύλλα του χρησιµοποιούνται για την θεραπεία της δυσεντερίας, διαφόρων
φλεγµονών των βλεννογόνων και δερµατικών εξανθηµάτων. Στην Ινδοκίνα
όλο το φυτό και τα άνθη του χρησιµοποιούνται για την θεραπεία της
δυσεντερίας, των κολικών και της χολέρας (Perry and Metzger).
Τα φύλλα, τα άνθη και οι ρίζες της S. japonica Thunb.
χρησιµοποιούνται στην Κίνα όπως και η S. miltiorrhiza (για τη θεραπεία
διευρυµένων οργάνων, πυόρροιας, υδρωπικίας, φλεγµονής των µαστικών
αδένων, ανωµαλιών της εµµήνου ρύσης, γενικής αδιαθεσίας, κ.ά.) (Perry and
Metzger).
Η S. cavaleriei Levl. var. simplicifolia Stibal είναι ενδηµικό φυτό της
Κίνας. Μαγειρεµένο µε χοιρινό κρέας όλο το φυτό τρώγεται σε µια δίαιτα για
την ανακούφιση από τον βήχα (Perry and Metzger).
Στην Αφρική χρησιµοποιείται ως αφέψηµα ή έγχυµα της S. aurea σε
περιπτώσεις βήχα, σε κρυολογήµατα και σε αδιαθεσίες των γυναικών (Bisio et
al., 1998).
Στην Ιορδανία στα περισσότερο συνήθως χρησιµοποιηµένα βότανα
συµπεριλαµβάνεται και η S. triloba. Τα φύλλα της βρίσκουν εφαρµογή σε
µετεωρισµό, κοινό κρυολόγηµα, πονοκεφάλους, πονόδοντους και κοιλιακά
άλγη (Abu-Irmaileh and Afifi 2003).
Στον Λίβανο φύλλα της S. triloba L. (Qasiin) χρησιµοποιούνται σε
νευρικές διαταραχές, άσθµα, ρευµατισµούς, διαβήτη (Salah and Jäger 2005).
Στην περιοχή της Παλαιστίνης αναφέρεται ότι η S. fruticosa (white
sage) χρησιµοποιείται σε διαταραχές του πεπτικού συστήµατος (Abu-Irmaileh
and Afifi 2003).
Στην περιοχή Barros της επαρχίας Badajoz της Ισπανίας, έγχυµα
φύλλων της S. officinalis L. (Salvia, Té moruno) χρησιµοποιείται ως
αντιρρευµατικό και αφέψηµά τους ως αντιφλεγµονώδες και αντισηπτικό.
Επίσης έγχυµα των ανθέων χρησιµοποιείται ως καταπραϋντικό, υποτασικό
και σε ανωµαλίες του έµµηνου κύκλου (Vázquez et al., 1997).
Τα ριζώµατα της S. miltiorrhiza έχουν χρησιµοποιηθεί ευρέως για να
θεραπεύσουν τις στεφανιαίες καρδιακές παθήσεις, ιδιαίτερα στηθάγχη και
έµφραγµα µυοκαρδίου (Rustaiyan et al., 1999).
Οι ινδιάνοι της φυλής Hopi (Αριζόνα) χρησιµοποιούν τη S. carnosa
(sage) ως φάρµακο (Dunmire and Tierney 1997).
Οι ιθαγενείς της Αµερικής (ερήµου της Αριζόνα) χρησιµοποιούν
σπέρµατα της S. columpariae (California chia, desert sage, desert chia) για
τροφή και για την παρασκευή καταπλασµάτων και αφεψηµάτων (Epple and
Epple 1995).
Άλλο σηµαντικό είδος του γένους είναι η S. mellifera (Black Sage).
Είναι κοινό φυτό της παράκτιας ζώνης της Κεντρικής και Βόρειας Καλιφόρνια.
Από το νέκταρ των ανθέων της παράγεται άριστο µέλι. Οι Ινδιάνοι συλλέγουν
τους µικροσκοπικούς σπόρους, τους ξηραίνουν, τους αλέθουν και τους
χρησιµοποιούν στα γεύµατά τους.
Η S. divinorum Epling & Jativa είναι ένα παραισθησιογόνο φυτό που
χρησιµοποιείται παραδοσιακά σε διάφορες θεραπείες και σε µαγικές
θρησκευτικές τελετές από τους Ινδιάνους Mazatec της περιοχής Oaxaca στο
Μεξικό. Είναι γνωστό στους Ινδιάνους ως «φύλλα της Μαίρης, της
Βοσκοπούλας». Θεωρούν ότι τους επιτρέπει να ταξιδέψουν στον ουρανό και
να µιλήσουν στο Θεό και τους Αγίους για µαγεία, διάγνωση και θεραπεία.
Αναφέρεται ότι οι νέοι των µεξικανικών πόλεων καπνίζουν τα ξηρά φύλλα ως
8υποκατάστατο µαριχουάνας. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι αν και το είδος
αυτό ήταν γνωστό στους Ινδιάνους Mazatec αιώνες πριν, περιγράφηκε πολύ
πρόσφατα, το 1962. Τα φύλλα προετοιµάζονται µε διάφορους τρόπους για τη
χρήση τους. Τα ξηρά φύλλα µπορούν να καπνιστούν όπως η µαριχουάνα.
Παραδοσιακά, ολόκληρα τα φρέσκα φύλλα µασώνται ή, εναλλακτικά,
συνθλίβονται για να εξαγάγουν τους χυµούς τους, οι οποίοι κατόπιν πίνονται.
Ο στοµατικός βλεννογόνος φαίνεται να διαδραµατίζει έναν ουσιαστικό ρόλο
ως περιοχή απορρόφησης για τη σαλβινορίνη Α, για τα από του στόµατος
λαµβανόµενα φύλλα. Τριµµένα φύλλα εκχυλίζονται µε νερό για να
προετοιµαστεί έγχυµα. Λαµβανόµενο σε µικρές δόσεις (4 – 5 ζευγάρια των
φρέσκων ή ξηρών φύλλων), το φυτό δρα ως τονωτικό και χρησιµοποιείται και
σε µαγικές θεραπείες. Πειράµατα σε ανθρώπους και ζώα έδειξαν ότι η
σαλβινορίνη Α έχει ψυχοτρόπο δράση παρόµοια µε αυτήν της µεσκαλίνης.
Ατµοποίηση και εισπνοή 200–500 mg καθαρής σαλβινορίνης Α προκαλεί
έντονες παραισθήσεις. Τα περισσότερα παραισθησιογόνα είναι ψυχοενεργά
εν µέρει λόγω της δράσης τους στην υποκατηγορία 5-HT2A υποδοχέων της
σεροτονίνης, αλλά η σαλβινορίνη Α δεν αναπτύσσει καµία τέτοια
δραστηριότητα και είναι αντ' αυτού το πρώτο γνωστό παράδειγµα αγωνιστή κ-
οπιούχων µη αζωτούχων υποδοχέων, φυσικής προέλευσης (Halpern 2004
και αναφορές εκεί). Τα επίπεδα στα φύλλα βρέθηκαν να κυµαίνονται από 0.89
έως 3.70 mg/g ξηρού βάρους, µια συγκέντρωση που είναι ικανή να
προκαλέσει ψυχοτρόπες δράσεις. Όταν προετοιµάζονται µεγάλες δόσεις (20–
60 ζευγάρια των φρέσκων φύλλων), το έγχυµα ενεργεί ως ήπιο αλλά
αποτελεσµατικό παραισθησιογόνο. Αναφέρθηκε ότι η κατάποση αυτού του
εγχύµατος οδήγησε σε οπτική, προφορική / ακουστική, και απτική
ψευδαίσθηση. Μέχρι πρόσφατα, η άγνοια των τοξικοµανών για την ύπαρξη
αυτού του φυτού, η πικρή γεύση της καθώς και µια παρανόηση των
ψυχοτροπικών δράσεών της, είχαν αποτρέψει τη χρήση της ως ψυχαγωγικού
φαρµάκου. Εντούτοις, αναφέρθηκε ότι οι νέοι από τις µεξικάνικες πόλεις
ταξιδεύουν στην Sierra Mazateca και αγοράζουν τα ξηρά φύλλα της S.
divinorum για να τα κάνουν τσιγάρα και να τα καπνίσουν ως υποκατάστατο
µαριχουάνας. Η επίδραση είναι σύµφωνα µε τις υπάρχουσες πληροφορίες
ηπιότερη από αυτή της κανναβης. Το ενδιαφέρον για αυτό το φυτό φαίνεται
να αυξάνεται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, όπως η Ελβετία. Είναι
σηµαντικό να επισηµάνουµε ότι ούτε το είδος S. divinorum ούτε το ενεργό
συστατικό του, η σαλβινορίνη Α, περιλαµβάνονται στον νόµο περί ναρκωτικών
της Ελβετίας. Στην Καλιφόρνια και άλλα µέρη των ΗΠΑ, καλλιεργείται και
πωλείται ευρέως (Giroud et al., 2000 και αναφορές εκεί)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου