ιστορία της βοτανοθεραπευτικής

H χρήση των βοτάνων  για την αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων αποτελεί μια
πρακτική που εφαρμόζεται  από τις αρχές της ανθρώπινης ιστορίας και η άξια της ως
θεραπευτικής μεθόδου μπορεί σ’ ένα βαθμό να αποδειχθεί από αυτή καθ’ αυτή  την
αχρονικότητά της.  Aρχικά η χρήση των βοτάνων  στηρίχτηκε στο  ένστικτο και την
παρατήρηση. Σε αυτή τη διαδικασία διερεύνησης του κόσμου των φυτών πιστεύεται
ότι έπαιξε σημαντικό ρολό η παρατήρηση της συμπεριφοράς των άλλων ζωών σε
σχέση με  τα φυτά. Υπάρχουν  π.χ.  ζώα που σκάβουν και ξεθάβουν ρίζες και τις
χρησιμοποιούν ως εμετικά , για να καθαρίσουν το στομάχι τους σε  περίπτωση
τροφικής δηλητηρίασης. Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι τα φυτοφάγα ζώα
αποφεύγουν συστηματικά ορισμένα δηλητηριώδη φυτά και τα μονοπάτια που
διαγράφουν τα κοπάδια δεν περνούν ποτέ δίπλα από συγκεκριμένους θάμνους.  Ο
πειραματισμός με τα βότανα σίγουρα επεφύλασσε στους ανθρώπους πολλές
εκπλήξεις και απογοητεύσεις . Πολλές φορές συνέβη άνθρωποι να υποφέρουν  ή
ακόμα και να πεθάνουν καταναλώνοντας δηλητηριώδη  φυτά. Μετά λοιπόν από ένα
μεγάλο χρονικό διάστημα διερεύνησης  η συσσωρεμένη εμπειρία οδήγησε στη
δημιουργία ενός απλοϊκού συστήματος το οποίο με την πάροδο του χρόνου
εμπλουτιζόταν εξελισσόμενο παράλληλα με τον ανθρώπινο πολιτισμό.  
Στις παραδοσιακές κοινωνίες η βοτανοθεραπεία ήταν απόλυτα συνυφασμένη με την
καθημερινή ζωή  και οι άνθρωποι κατείχαν ένα τεράστιο όγκο πληροφορίας σχετικά
με τον κύκλο ζωής   και τη θεραπευτική δύναμη των φυτών. Η γνώση προέκυπτε
βιωματικά από την ελεύθερη συλλογή των βοτάνων, την καλλιέργεια και την
παρασκευή  των σπιτικών γιατρικών. Η πληροφορία  ήταν διάχυτη μέσα στις
κοινότητες, διαθέσιμη σε όλους και μεταβιβαζόταν από γενιά σε γενιά μέσω της
καθημερινής εμπειρίας. Σε ορισμένα πολιτισμικά πλαίσια τα φυτά αντιμετωπίζονταν
ως έμψυχα και τους αποδίδονταν  υπερφυσικές ιδιότητες. Σε πολλές περιπτώσεις
επίσης τα φυτά συνδέονταν με διαφορές θεότητες και χρησιμοποιούνταν σε
τελετουργίες.
Οι  αρχαίοι πολιτισμοί της μέσης Ανατολής, της Αιγύπτου, της Ινδίας και της Κίνας
έκαναν τις πρώτες  προσπάθειες να οργανώσουν και να συστηματοποιήσουν αυτή τη
γνώση και να την αποτυπώσουν σε γραπτά κείμενα. Ταυτόχρονα η βοτανοθεραπεία
άρχισε να αποστασιοποιείται από τις μυστικιστικές της καταβολές. Έτσι σιγά σιγά
άρχισαν να  διαμορφώνονται οι πιο σημαντικές  βοτανοθεραπευτικές παραδόσεις και
να εξελίσσονται σε πολύπλοκα συστήματα φυσικής ιατρικής.  Παρά τις προφανείς
διαφορές που εντοπίζονται ανάμεσα σε αυτά συστήματα ,  σε κάθε περίπτωση  είναι
κοινή η προσέγγιση της ασθένειας ως μιας ανισορροπίας των συστατικών  στοιχείων
του σώματος και η θεραπεία στοχεύει στην αποκατάσταση της χαμένης ισορροπίας
με τη χρήση φυσικών φαρμάκων που συνήθως προέρχονται από φυτά.
Στην Ευρώπη, το πρώτο σύστημα φυσικής ιατρικής διαμορφώνεται στην Ελλάδα
επηρεασμένο από ανατολικές παραδόσεις και στη συνεχεία εξελίσσεται στις ιατρικές
σχολές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  Τα έργα που γράφονται εκείνη την περίοδο
επικρατούν στην ευρωπαϊκή επιστημονική σκέψη μέχρι το 17
ο
αιώνα και διδάσκονται αυτούσια στα πανεπιστήμια. Μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το
κέντρο της κλασικής γνώσης μεταφέρεται στην Ανατολή όπου η ρωμαϊκή ιατρική
συγχωνεύεται με την αιγυπτιακή βοτανολογική παράδοση και τις λαϊκές πρακτικές
και μερικούς αιώνες αργότερα ξαναμπαίνει στην Ευρώπη με τους αραβικούς
στρατούς. Από το  10
ο
   αιώνα αρχίζουν να ιδρύονται ιατρικές σχολές και
πανεπιστήμια. Η   ιατρική αυτονομείται  και αναπτύσσεται πλέον ως ανεξάρτητη
επιστήμη αποστασιοποιημένη από τις παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές υπό
τους αυστηρούς περιορισμούς που θέτει η καθολική εκκλησιά.
Η γνώση που παράγεται μέσα στα πανεπιστήμια δεν  είναι διαθέσιμη στον απλό
κόσμο , τον κόσμο της υπαίθρου, ο οποίος συνεχίζει να στηρίζεται στις παραδοσιακές
πρακτικές. Κάθε κοινότητα εμπιστεύεται την υγεία της στους θεραπευτές της , οι
οποίοι εφαρμόζουν εμπειρικές μεθόδους  τόσο για τη διάγνωση όσο και για τη
θεραπεία μακριά από της συμβάσεις της σχολαστικής ιατρικής παιδείας . Οι άνθρωποι
αυτοί, μέσω της καθημερινής βιωματικής εμπειρίας έχουν κατακτήσει ένα υψηλό
επίπεδο κατανόησης τόσο θεραπευτικού δυναμικού των φυτών  όσο και της
ανθρώπινης ανατομίας. Στην πλειοψηφία τους ήταν γυναίκες: θεραπεύτριες, σοφές
και μάγισσες. Είχαν στη διάθεση τους εκατοντάδες δοκιμασμένες συνταγές για ένα
μεγάλο φάσμα ασθενειών και είχαν εξελίξει ιδιαιτέρα την τέχνη της μαιευτικής. Επίσης 
είχαν αναπτύξει  τεχνικές αντισύλληψης  ενώ παράλληλα μπορούσαν να προκαλούν
εκτρώσεις, γεγονός που  έδινε στις γυναίκες ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας και
ελέγχου πάνω στο  σώμα τους και κατ’ επέκταση στις ζωές τους.
Σύντομα η συμβατική ιατρική επιστήμη με τη σύμπραξη κράτους και εκκλησίας θα
στραφεί ενάντια στη λαϊκή θεραπευτική τέχνη και θα επιδιώξει να εξαλείψει τις
παραδοσιακές πρακτικές και να εδραιωθεί μονοπωλιακά. Ήδη από το 15ο αιώνα
ψηφίζονται νόμοι που απαγορεύουν την άσκηση της ιατρικής από οποιονδήποτε μη
επαγγελματία (απόφοιτο σχολής συμβατικής ιατρικής) και οι πρακτικοί θεραπευτές
των αστικών κέντρων διώκονται και τιμωρούνται με πρόστιμα και φυλάκιση. Με το
πέρασμα του χρόνου η πίεση εντείνεται και εξελίσσεται σε ένα γενικευμένο διωγμό 
που επικεντρώνεται κατά  κύριο λόγο  στις γυναίκες θεραπεύτριες. Για περισσότερο
από 2 αιώνες χιλιάδες θεραπεύτριες και  μαίες  συλλαμβάνονται, δικάζονται,
βασανίζονται και εκτελούνται κατηγορούμενες ως μάγισσες στα πλαίσια της Ιερής
Εξέτασης. Το κράτος και η εκκλησία αναθέτουν στον άντρα επιστήμονα γιατρό να
καθορίσει τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία καταδικάζονται οι γυναίκες
θεραπεύτριες, ανάγοντας έτσι την ιατρική επιστήμη σε ένα ανώτερο πνευματικό
επίπεδο από τις παραδοσιακές πρακτικές και ταυτόχρονα νομιμοποιώντας το γιατρό
ως επαγγελματία.
Η εξόντωση των λαϊκών θεραπευτριών και ο αφανισμός του μεγαλύτερου μέρους της
πολύτιμης εμπειρικής γνώσης που υπήρχε διάχυτη μέσα στα δίκτυα τους, ανάγκασε
τον κόσμο, ελλείψει εναλλακτικής , να αποδεχθεί τις πολύπλοκες εξεζητημένες και
συχνά ιδιαίτερα ακριβές  συμβατικές θεραπείες. Με αυτό τον τρόπο το κυνήγι των
μαγισσών δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την εδραίωση της νέας ιατρικής
επιστήμης, η οποία  προάγοντας εξουσιαστικές δομές και σχέσεις εξάρτησης,
αποτέλεσε ένα πολύ καλό εργαλείο για τον έλεγχο και τον περιορισμό της αυτονομίας
της μεσαιωνικής αγροτικής κοινωνίας.Την ιδία  περίοδο αρχίζουν  να εμφανίζονται στην Ευρώπη σοβαρές θανατηφόρες
επιδημίες ως αποτέλεσμα της γενικής παρακμής και των αθλίων συνθηκών διαβίωσης  
που επικρατούσαν στις ευρωπαϊκές πόλεις (υπερπληθυσμός, ανοιχτοί υπόνομοι,
ορδές ποντικών). Οι  γιατροί αρχίζουν να εξοικειώνονται  όλο και περισσότερο με τη
χρήση ανόργανων φαρμάκων όπως ο υδράργυρος, το αντιμόνιο και το αρσενικό.  
Αρχίζουν να δημιουργούνται τυποποιημένα χημικά σκευάσματα και να εφαρμόζονται
θεραπείες συχνά χειρότερες από τις ασθένειες, με πολλούς ασθενείς να πεθαίνουν και
ακόμα περισσοτέρους να υποφέρουν για χρόνια από τις συνέπειες της δηλητηρίασης
από τον υδράργυρο. Παράλληλα παραγκωνίζονται βασικές έννοιες που ως τότε
χαρακτήριζαν τις θεραπευτικές πρακτικές, όπως η έννοια της ζωτικής δύναμης και της
ενίσχυσης των μηχανισμών αυτοίασης που διαθέτει ο οργανισμός.  Υιοθετείται πλέον
μια πιο ορθολογιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση των ασθενειών και η
επιστημονική έρευνα προσανατολίζεται προς την μελέτη και την κατανόηση των
σωματικών λειτουργιών τόσο σε φυσιολογικό όσο και σε βιοχημικό επίπεδο.
Ωστόσο,   στο σύνολο τους οι συμβατικές πρακτικές αποδεικνύονται λιγότερο
αποτελεσματικές από τις παραδοσιακές θεραπείες και αυτό γίνεται ιδιαιτέρα εμφανές
κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, όταν  οι ευρωπαίοι έρχονται  σε επαφή με
παραδοσιακές κοινωνίες άλλων ηπείρων και συστήματα φυσικής ιατρικής που έχουν
εξελιχθεί στα πλαίσια διαφορετικών πολιτισμών.  Πολλές φορές οι πρακτικές
σαμάνων και παραδοσιακών θεραπευτών αν και στερούνται επιστημονικής ερμηνείας
αποδεικνύονται σαφώς ανώτερες στην αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων, σώζοντας
τη ζωή πολλών ευρωπαίων σε διάφορα μέρη του κόσμου.
Από το 19ο αιώνα και μετά η ιατρική επιστήμη επικεντρώνεται στην απομόνωση και
τη μελέτη των ενεργών συστατικών που περιέχονται στα φυτά και σύντομα είναι σε
θέση να παράγει ουσίες συνθετικά στο εργαστήριο. Τα φυτά δεν αντιμετωπίζονται
πλέον σαν αυτοτελείς οντότητες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και θεραπευτικές
ιδιότητες αλλά ως ένα τεράστιο αποθεματικό χημικά ενεργών ουσιών, εν δυνάμει
αξιοποιήσιμων για την παραγωγή νέων  συνθετικών φαρμάκων. Τα νέα φάρμακα
έχουν εντονότερη δράση και καταφέρνουν να ελέγξουν με επιτυχία διάφορες
λοιμώξεις και μολυσματικές ασθένειες. Ο κόσμος δεν αργεί να πειστεί από τα
«θεαματικά επιτεύγματα» της σύγχρονης ιατρικής  και να εξοικειωθεί με τις νέου
τύπου θεραπείες που καταλήγουν άμεσα σε βραχυχρόνια βελτίωση, πολλές φορές
απλά καταπιέζοντας τα συμπτώματα, χωρίς απαραίτητα να βελτιώνουν την
κατάσταση της υποκείμενης υγείας.Όταν βέβαια στην πορεία ο κόσμος αρχίζει και συνειδητοποιεί πως εξίσου
«θεαματικές» με τις επιτυχίες είναι και οι τραγωδίες που συνδέονται με τις
παρενέργειες των χημικών φαρμάκων (τερατογεννέσεις, μόνιμες βλάβες σε ζωτικά
όργανα ακόμα και θάνατοι),  παρατηρείται μια στροφή προς ηπιότερες και πιο
ασφαλείς εναλλακτικές. Η  αυξανομένη δυσπιστία στα χημικά φάρμακα ωθεί όλο και
περισσότερο κόσμο τα τελευταία χρόνια στην επανεκτίμηση του θεραπευτικού
δυναμικού των φυτών και στην επανοικιοποίηση της χρήσης τους.                                                                                                                                                                                     πηγη neaguinea.org