Μανιάτες στην Ικαρία

η Ικαρία στα 1688 από τον DAPPER

Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη η αντίληψη πως η Μάνη ήταν μια απομονωμένη φιλοπόλεμη περιοχή. Αυτό ωστόσο δεν είναι απολύτως σωστό. Η επαφή της με την θάλασσα έδωσαν στον πληθυσμό την αναγκαία εξωστρέφεια προκειμένου να επιβιώσει. Το ψάρεμα, η πειρατεία και το εμπόριο αποτελούσαν βασικές εργασίες του παλαιού Μανιάτη.

            Παράλληλα η αυτονομία της περιοχής οδήγησε στην πληθυσμιακή ανάπτυξη της. Η αδυναμία της περιοχής να «θρέψει» τόσο πληθυσμό έφερε ως αποτέλεσμα την σύγκρουση μεταξύ των οικογενειών του τόπου για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών και ραγδαία πτώχεια. Έτσι δημιουργήθηκαν στα τέλη του 17ου και κυρίως του 18ου αιώνα μεταναστευτικά ρεύματα Μανιατών σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος και του εξωτερικού. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις συνεχείς συγκρούσεις με τους Τούρκους αλλά και γενικότερα τους Οθωμανούς πειρατές. Ένας από τους προορισμούς που επελέγη για μαζική εγκατάσταση Μανιατών στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν και το νησί της Ικαρίας.

            Η μεταναστευτική αυτή κίνηση σύμφωνα με την τοπική παράδοση της Ικαρίας έχει να κάνει με την προσωπικότητα του πειρατή Σταμάτη Καστανιά. Η καταγωγή του δεν είναι εξακριβωμένη. Πολλοί τον θεωρούν Μανιάτη ενώ κατά άλλους Ικαριώτη ο οποίος μεγάλωσε στην Μάνη, κατόπιν απαγωγής του από μανιάτες πειρατές. Το σίγουρο είναι πως στην Μάνη έμαθε την ναυτική τέχνη και όπως αναφέρει η τοπική παράδοση επέστρεψε στην Ικαρία με άλλους Μανιάτες.

            Πιο συγκεκριμένα λέγεται πως πήγες το νησί γύρω στα 1750 σε ηλικία 27 ετών όχι μόνο με κατοίκους της Μάνης αλλά και δασκάλους, ιερείς και ναυπηγούς. Τους ναυπηγούς τους τοποθέτησε για διαμονή στο Γιαλισκάρι, ενώ από έναν δάσκαλο σε Λαγκάδα, Περμαρία και Περδίκι. Ο Καστανιάς για επτά χρόνια διαφύλαξε το νησί με επιτυχία από επιδρομές πειρατών ενώ ισχυροποιήθηκε τόσο πολύ σε τοπικό επίπεδο που ο σουλτάνος τον αναγνώρισε «Ζαμπίτη της Ικαρίας». Του έδωσε δηλαδή τον βαθμό του αστυνόμου – τοποτηρητή. Μάλιστα είχε και επίσημη σφραγίδα για την υπογραφή των εγγράφων του που έφερε στο κέντρο έλικα και πέριξ αυτή το Καπετάν Καστανιάς.

            Ενδιαφέρον παρουσιάζουν έγγραφα και τοπικές παραδόσεις για αυτήν την μετακίνηση.

«1761 Αφιερώνω κι εγώ ο παπα Γιάννης Καφάκος εις την Αγίαν Κιουρά[νa;]το μερδικόν μου τ’ αμπέλι εις Κά(τω) Χωριόν να βάζουν τα παιδία μου τονκάθε χρόνο ένα κάρτο σιτάρι και μισόν κατζίκι και κρασί ό,τι βάζουν και οιάλλοι αδελφοί. Και όποιος ευρεθεί και αφήσει το ψυχικόν μας να έχου χέριοι αδελφοί, να τα βάνουν εις άλλο χέρι να δίνει το πάχτος»

Ενώ σε άλλο έγγραφο επαναστατικής διακήρυξης του νησιού αναφέρεται

«1795 6 Δεκεμβρίου

Εγώ ο παπά Χριστόδουλος Καφάκος έγραψα το παρόν εις το καιρόν που ρίξαμε το χαρατζομάνι της κραταιάς βασιλείας. έτσι εσυμφώνησε ο ραγιάς και έγραψα»

            Η οικογένεια που αναφέρεται στο παραπάνω έγγραφο έχει καθαρά Μανιάτικο επώνυμο καθώς το επώνυμο προέρχεται από την λέξη Καφός που στα μανιάτικα σημαίνει αδελφός και την κατάληξη –άκος.

Άλλα επώνυμα που συνδέονται ιστορικά με την Μάνη στην Ικαρία είναι τα Κουτούφαρης(Πιθανολογείται  ότι οι Κουτουφαραίοι ήρθαν στην Ικαρία μαζί με πολλούς άλλους Μανιάτες και εγκαταστάθηκαν στο χωριό Ράχες. Η πρώτη αναφορά στο όνομα Κουτούφαρης γίνεται σε έγγραφο του 1832. )Μελάς, Μάγκουρας, Πατσάκος, Τζαούτης, Κούβαρης, Καζάλης κ.ά. Μάλιστα σε σημείωση του ο παλαιός Ικαριώτης ιστορικός Ιωάννης Μελάς αναφέρει «τα επώνυμα αυτά αποδεικνύουν μεμονωμένην αλλά παλαιάν μετοικεσίαν Πελοποννησίων εις Ικαρίαν».

         Ο απόηχος της εποίκησης των Μανιατών στο νησί δεν παρέμεινε μόνο σε πληθυσμιακό επίπεδο. Η κοινωνία της Ικαρίας άρχισε να παρουσιάζει τα πρώτα ανοίγματα. Εμφανίστηκε ένα νέο είδος κατοικίας – το δίχωρο διώροφο σπίτι με το όνομα «πύργος» ή «πυργάρι», με δεύτερο όροφο ως ξενώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα στην Ικαρία μετοίκησαν Μανιάτες και, καθώς τόσο οι «πύργοι» όσο και οι νέοι οικισμοί έχουν κοινά στοιχεία με παρόμοια δείγματα από τη Μάνη, θεωρείται ότι οι νέοι κάτοικοι εισήγαγαν αυτή την αρχιτεκτονική.

μικρό πειρατικό του 18ου αιώνα

Πηγές   https://maniatika.wordpress.com/

1. επιμέλεια κειμένου Ι. Φ. Μιχαλακάκος
2. Ιωάννη Π. Λεκκάκου «Μάνη κοινωνική οργάνωση και ζωή», Αρεόπολη 2008 εκδ. Αδούλωτη Μάνη.
3. Α. Καπετάνιος «Χώρος και χρόνος στην Δυτική Ικαρία, διαδικασίες μετάβασης και μετασχηματισμού»
4. Ι. Μελά «Ιστορία της νήσου Ικαρίας από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της εποχής μας» Αθήνα 1955
5. Ι. Μελά «Ιστορία της Ικαρίας» Επτά Ημέρες της Καθημερινής Αφιέρωμα στην Ικαρία, 1998.
6. Δ. Βαγιακάκου «Μανιάται εις Ικαρία» Αθήνα σύγγραμμα περιοδικό, Αθήνα 1958
7. http://www.ikariamag.gr/i-ikaria-kai-i-thalassa-i-naytosyni-ton-ikarion
8. http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBody.aspx?lemmaId=6855
9. http://el.travelogues.gr/item.php?view=32265