Φυσικά χρώματα .. Βαφή με βελανίδι!

Η ήμερη βελανιδιά (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis) μοιάζει γενικότερα με τη βελανιδιά που όλοι ξέρουμε όμως διαφέρει σημαντικά στον καρπό της, ο οποίος είναι εντυπωσιακός στο σχήμα και το μέγεθος του.

Το κύπελλο του καρπού της, όπως βλέπετε και στις σχετικές φωτογραφίες φέρει πυκνά αγκαθωτά λέπια που το κάνουν να μοιάζει με λουλούδι...Στην Ελλάδα αυτό το είδος βελανιδιάς το βρίσκουμε στις Κυκλάδες, τις βόρειες Σποράδες, την Αττική, τη Ρόδο, την Κρήτη, τη Θεσσαλία και τη Βοιωτία όπου κατά το παρελθόν από τα κύπελλα των καρπών του έβγαζαν  εκχύλισμα χρήσιμο στη βαφική και τη βυρσοδεψία.

Το καπελάκι του βελανιδιού είναι ένα εξαιρετικό δεψικό και βαφικό υλικό που αντικαθιστά τις χρήσεις της τανίνης και μάλιστα χρησιμεύει για προετοιμασίες κατεργασίας πιο ευαίσθητες.

Στην προβιομηχανική βυρσοδεψία κατά τη διαδικασία της επεξεργασίας, μετά τα αλλεπάλληλα πλυσίματα και την κατεργασία των δερμάτων με αλάτι, εβύθιζαν τα δέρματα μέσα σε ειδικές λίμπες με εκχύλισμα από βελανίδι όπου και παρέμειναν ως τη στιγμή της βαφής. Η πρακτική αυτή απέβλεπε στο να φουσκώσει το δέρμα, να το καταστήσει πιο τρυφερό και εύκαμπτο ώστε να απορροφά ευκολότερα το χρώμα.

Το καπάκι του βελανιδιού το έτριβαν επάνω σε μεγάλες πλάκες με κυλιόμενη πέτρα ή και σε ειδικό μύλο, τον ταμπακόμυλο, με ειδικές σκληρές μυλόπετρες που κινούσε περιφερόμενο ζώο. Συχνά κατέφευγαν και στους μυλωνάδες των αλευρόμυλων που δυστροπούσαν όμως να τρίψουν βελανίδι, γιατί μαύριζαν οι μυλόπετρες.

Στη συνέχεια το τριμμένο δεψικό υλικό το διέλυαν σε ζεστό νερό μέσα στις λίμπες για να βγάλει την τανίνη . Εκεί αφού κρύωνε το μίγμα τοποθετούσαν τα δέρματα για να αποκτήσουν στυπτικότητα. Το στάδιο αυτό της δέψης συνδυάζεται και με το βάψιμο και τη μελλοντική χρήση των δερμάτων.

Όταν χρησιμοποιούσαν ως στυπτικό υλικό το φλοιό πεύκου, το δέρμα έπαιρνε ένα κόκκινο-κεραμιδί χρώμα. Με το βελανίδι αποκτούσαν ένα ζεστό «ταμπά» χρώμα.

Ως βαφικό υλικό το βελανίδι χρησιμοποιούνταν ευρέως ως και την εποχή του μεσοπολέμου στην υφαντική ως χρωστική ουσία για την απόδοση του βελανιδοχρώματος, κάτι ανάμεσα σε σκούρο μπεζ και λαδί-χακί και σπάνια για το κίτρινο χρώμα.

Για να επιτύχουν σκουρότερες αποχρώσεις έριχναν καπνιά από το τζάκι. Στη βαφική τέχνη εκτός από το βελανίδι που έδινε τη χρωστική ουσία χρησιμοποιούσαν και τη φλούδα και τις ρίζες της βελανιδιάς ως στυπτικό υλικό.

Η βελανιδιά δημιουργεί και άλλες βαφικές ουσίες χάρη στα παράσιτα έντομα από την κατηγορία των υμενοπτέρων Τα υμενόπτερα είναι η μεγαλύτερη τάξη εντόμων, στην οποία ανήκουν η σφήκα η μέλισσα και το μυρμήγκι.που επωάζουν τα αυγά τους στον κορμό και τα φύλλα της.

(Οι πληροφορίες για τη βαφή με βελανίδι πάρθηκαν από ftiaxno.gr και http://www.fytokomia.gr/)

"Η Χρήση γης στην Ικαρία κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και η Αρπαγή της από το Ελληνικό Δημόσιο ''

ΕΡΩΤΗΣΗ : 'Εχει αλήθεια αναρωτηθεί κανείς πόσα χωράφια ξεριζωμένων Ικαρίων, λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης για λόγους επιβίωσης , δεν θα δηλωθούν ή θα χαρακτηρισθούν δάση;
Αλήθεια οι Δήμοι τότε , ο ενιαίος Δήμος τώρα, οι επιστημονικοί και άλλοι φορείς, κλπ,κλπ, πόσο έχουν ασχοληθεί;
Με αφορμή την διαδικασία υλοποίησης του κτηματολογίου, αλλά και την επικείμενη σύνταξη των Δασικών χαρτών, αναρτώ ένα κείμενο του ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ* με τον τίτλο: " Η Χρήση γης στην Ικαρία κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1522-1912)"
Νομίζω ότι είναι επίκαιρο.
Ο ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ, o αγαπημένος μας δάσκαλος και o κατά κοινή ομολογία συμπατριώτης μας με μεγάλη και ανιδιοτελή προσφορά στον τόπο μας γράφει:

"Η Χρήση γής στην Ικαρία κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1522-1912)"
Tου Θεμιστοκλή (Θέμη ) Κατσαρού

Όποιος δεν γνωρίζει Ιστορία, δεν είναι εύκολο να σχεδιάσει το παρόν και το μέλλον.
Το 1522, αποχώρησαν από το νησί οι τελευταίοι δυτικοί κατακτητές. Οι Ικάριοι αισθάνονται κατά κάποιο τρόπο ότι είναι απροστάτευτοι. Η πειρατεία λυμαίνεται το Αιγαίο.
Σταδιακά οι Ικάριοι εγκαταλείπουν τα παράλια και αποσύρονται σε θέσεις ορεινές, δύσβατες και συνήθως αθέατες. Εκεί διαμόρφωσαν έναν ιδιότυπο τρόπο ζωής. Οι βραχοσκεπές (καμάρες) χρησιμοποιήθηκαν και πάλι ως κατοικίες, ενώ παράλληλα κτίζουν τα σπίτια τους στον γνωστό μας τύπο, το χητό, με ένα δωμάτιο, το προτείχισμα εμπρός, προς το μέρος της θάλασσας και πίσω το χωστοκέλλι. Είναι περίοδος την οποία ο Ι. Μελλάς ονόμασε ”αιώνα της αφάνειας”. Πράγματι, το νησί έδιδε την εντύπωση ότι ήταν ακατοίκητο. Περιηγητές τον 16ον & 17ον αιώνα αυτήν την εντύπωση αποκόμισαν, παραπλέοντας το νησί.
Σιγά-σιγά οι Ικάριοι άρχισαν να οργανώνουν τη ζωή τους. Το σπιτοκάθισμα κατείχε μια μεγάλη έκταση, στην οποία, εκτός από το σπίτι περιελάμβανε χωράφια για σπορά δημητριακών και οσπρίων, τμήματα με ελιές και οπωροφόρα δέντρα και τμήματα ποτιστικά για καλλιέργεια λαχανικών ή αμπελώνες. Υπήρχε πάντα κοντά το ρουμάνι, για προμήθεια ξυλείας και ζωοτροφών. Επειδή το έδαφος είναι βραχώδες και επικλινές, συνέχισαν την πανάρχαια παράδοση της κατασκευής πεζουλιών. Οι πυρκαϊές του 1902, 1948, 1962, 1993 κ.α, έφεραν στο φώς αυτό το τεράστιο επίτευγμα. Η κτηνοτροφία άρχισε να αναπτύσσεται. Τα ζώα τα έβοσκαν σε βοσκοτόπια ιδιωτικά. Το βράδυ τα ζώα σταυλίζονται σε μάντρες. Το πρωί γίνεται το άρμεγμα ή το κούρεμα των ζώων. Από το γάλα παρασκεύαζαν διάφορα είδη τυριού (καθούρα, μηζύθρα, κοπανιστή κ.α ) και από τις τρίχωμα, τα σχοινιά, τους αμπάδες κ.α. Όλο το νησί είναι γεμάτο από τέτοιες μάντρες οι οποίες σχεδόν όλες είναι επώνυμες (δηλ. η μάντρα του τάδε και η μάντρα του τάδε……).
Μέσα στους ελαιώνες φυτεύονται οι χαρουπιές (το άρωμα της χαρουπιάς κατά την ανθοφορία του δέντρου, απομακρύνει το δάκο). Στα άγονα και βραχώδη εδάφη κατασκευάζουν πεζούλια, όπως-όπως και εκεί περιποιούνται πρίνους, δρείς, κουμαριές, άρειους κ.α .Τα βαλάνια των πρίνων τα πουλούσαν στο Καρλόβασι στα βυρσοδεψεία, τα βαλάνια της βαλανιδιάς τα χρησιμοποιούσαν προς βρώση και για ζωοτροφές. Τους κορμούς των δέντρων αυτών τους χρησιμοποιούσαν για την απαραίτητη ξυλεία στα σπίτια. Οι κουμαριές κλαδεύονταν για να μην τις φτάνουν τα ζώα, και τα κούμαρα χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή τσίπουρου ή ούζου. Από τα αμπέλια είχαν, εκτός από το εξαιρετικό κρασί, τις σταφίδες και το πετιμέζι.
Τα πεύκα, και αυτά ήταν φυτεμένα σε χώρους ιδιόκτητους. Από αυτά χρησιμοποιούσαν το ρετσίνι για τα κρασιά και για τα ναυπηγεία, τους δε κορμούς για την κατασκευή των ιστιοφόρων. Παρατηρούμε ότι με όλα αυτά η κάθε Ικαριώτικη οικογένεια απέβλεπε στην αυτάρκεια, όσο ήταν δυνατό. Συχνή ήταν και η ανταλλαγή προϊόντων μεταξύ των οικογενειών.
Από έγγραφα πληροφορούμεθα, κυρίως από τα μέσα του 19ου αιώνα, ότι γινόταν εκχώρηση των ιδιόκτητων ρουμανιών τους σε κοινή χρήση και υπογράφουν οι εκχωρούντες, οι Δημογέροντες και ο Αρχιερατικός επίτροπος. Παράλληλα κατασκευάζονται οι φράκτες προς το μέρος της οροσειράς. Όσοι δεν συμφωνούσαν σε αυτήν την παραχώρηση, υποχρεώθηκαν να περιφράξουν τους ιδιόκτητους χώρους τους. Ήδη από το 1774-1775 η κατάσταση στο νησί αλλάζει (συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, κ.α) και αρχίζουν να ζωντανεύουν τα χωριά που είχαν εγκαταλειφθεί ή να ιδρύονται νέα προς την παραλιοζώνη. Μετά τον πόλεμο του 1940-1944, κυρίως, άρχισε και η μετανάστευση. Έτσι πολλά χωράφια εγκαταλείφθηκαν και έγιναν δασοσκεπή. Μετά τις πυρκαϊές, οι αρμόδιες υπηρεσίες κήρυσσαν τις πυρόπληκτες περιοχές αναδασωτέες. Δεν γνωρίζω τις συνεννοήσεις μεταξύ Κοινοτήτων η Δήμων με τις αρμόδιες δασικές υπηρεσίες, σχετικά με ποιες περιοχές πρέπει να αναδασωθούν (δημοτικές ή και ιδιωτικές). Εκείνο το οποίο παρατηρείται είναι ότι το Ελληνικό Δημόσιο δεν έχει στο νησί ούτε 1 τ.μ. γής. Η γή ανήκει σε Ιδιώτες και στους Δήμους….Γιώργος Χερουβής
*Ο ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ είναι ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

https://www.facebook.com/george.herouvis : Αλήθεια όλοι εμείς ,πλην ελαχίστων εξαιρέσεων,πέραν των επί του καφενείου "επί του παντός" αναλύσεων , πόσο έχουμε ασχοληθεί;

Σήμερα των Φώτων

Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.

Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριο μου παρακαλώ
για να ρίξει δροσιά, δροσιά στη γη
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστεί κι ο αφέντης με την κυρά....

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΊΑ

Στο σταυροδρόμι δύο ηπείρων το νησί της Ικαρίας, δημιούργησε στη μακραίωνη ιστορία του μια πλούσια λαϊκή παράδοση που παραμένει ζωντανή και λειτουργική  ακόμα και σήμερα. Η γνησιότητα, η πολύτιμη εμπειρία, η πηγαία διασκέδαση, το μεράκι και η σοφία της απλότητας που χαρακτηρίζουν τα ήθη και τα έθιμα της ικαριακής κοινωνίας διατηρήθηκαν και ενσωματώθηκαν στο σύγχρονο τρόπο ζωής                                                                                                                                                        ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ                                                                                                                          Την παραμονή των Θεοφανείων οι γειτονιές αντηχούν από τις παιδικές φωνές που ψάλλουν τα κάλαντα:

«Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός,

                                     η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός».

Οι πιστοί, αφού λάβουν από την εκκλησία τον αγιασμό και το αντίδωρο επιστρέφουν στο σπίτι τους. Μόλις η λειτουργία ολοκληρωθεί, ο ιερέας θα γυρίσει όλα τα σπίτια της ενορίας για να τα αγιάσει και να τα ευλογήσει. Η παράδοση θέλει τους καλικάτζαρους τρομαγμένους από την «αγιαστούρα» του παπά να επιστρέφουν στα έγκατα της γης.

«Φεύγετε να φεύγουμε,

έφτασε ο τουρλόπαπας,

με την αγιαστούρα του»

Τα παλιά χρόνια, ο σπιτονοικοκύρης ράντιζε με τον αγιασμό τους στάβλους και το περιβόλι του για να αποτρέψει το κακό. Χρησιμοποιούσε ως «αγιαστούρα» φύλλα δεντρολίβανου. Υπήρχε επίσης η αντίληψη ότι ο αγιασμός των Θεοφανείων δεν έπρεπε να μείνει αχρησιμοποίητος ως την επόμενη ημέρα. Αν αυτό συνέβαινε, τον φυλούσαν δίπλα σε αναμμένο καντήλι (‘’σε ακοίμητο καντήλι’’).   

 Ανήμερα, η γιορτινή ημέρα ξεκινά με τον εκκλησιασμό των πιστών. Στη συνέχεια ο ιερέας με το εκκλησίασμα θα βγουν από τον ναό και θα κατευθυνθούν στο λιμάνι όπου θα γίνει η «κατάδυση του Σταυρού». Την ώρα που ο Σταυρός βυθίζεται στα νερά, ο ιερέας ψάλλει χαρμόσυνα:

«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε,

η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις».

Αμέσως οι πιο τολμηροί νέοι κολυμβητές πέφτουν στη θάλασσα για να πιάσουν το σταυρό. Όποιος βρει το σταυρό πρώτος θεωρείται τυχερός κι ευλογημένος.--        Ζαχαρίας Λιγνός                                                                                                                                                                               Ο Ζαχαρίας Λιγνός  γεννήθηκε στην Ικαρία την 1 Δεκεμβρίου του 1966. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Νεοελληνικός τομέας). Υπηρετεί ανελλιπώς στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση από το 1990. --                                                  http://filologia-evdilos.blogspot.com/

Καλό μήνα, καλό χειμώνα και καλές γιορτές !!

Δεκέμβριος! Ο μήνας της αγάπης,και
των δώρων, ο μήνας
με τις πολλές γιορτές,
με τις μικρότερες μέρες
και τις μεγαλύτερες νύχτες,
ο μήνας των παραμυθιών
ο μήνας που σηματοδοτεί
την αρχή του χειμώνα.

Καλό μήνα, καλό χειμώνα
και καλές γιορτές !!

Μαυροπετρίτης( Falco eleonorae), το γεράκι του Αιγαίου !

Η νήσος Ικαρία είναι σημαντική για αναπαραγόμενα αρπακτικά και μεταναστευτικά πουλιά. Ένα απο αυτά ειναι και Ο μαυροπετρίτης το γεράκι του Αιγαίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα είδη πουλιών της Ελλάδας καθώς στη χώρα μας και, συγκεκριμένα, στα νησιά και τις νησίδες του Αιγαίου φιλοξενείται περισσότερο από το 85% του συνολικού αναπαραγωγικού πληθυσμού του είδους παγκοσμίως.

Ο μαυροπετρίτης ένα εξαιρετικά κομψό αρπακτικό, με μακριές και λεπτές πτέρυγες, μακριά ουρά και αεροδυναμικό κορμό, δομές που ανταποκρίνονται και εξυπηρετούν το σημαντικότερο στοιχείο της φυσιολογίας του, την ταχύτητα. Κάτω από τον οφθαλμό υπάρχει η χαρακτηριστική, σκούρα τριγωνική κηλίδα παρειάς των γερακιών. Είδος παγκοσμίου ενδιαφέροντος Falco Eleonorae, είναι η επίσημη ονομασία αυτού του είδους γερακιού, προς τιμήν μιας πριγκίπισσας της Σαρδηνίας που τον 14ο αιώνα με διάταγμά της, κήρυσσε προστατευόμενα τα γεράκια της περιοχής της. Εκείνη την περίοδο τα γεράκια χρησιμοποιούνταν για το κυνήγι από τους ευγενείς και έτσι είναι κατανοητό για ποιους λόγους κρινόταν αναγκαία η προστασία τους.

Στη σύγχρονη εποχή, το Βαρβάκι, ή Μαυροπετρίτης όπως είναι η ελληνική ονομασία του, έχει ανακηρυχθεί προστατευόμενο είδος, αυτή τη φορά από την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Οι λόγοι, που οδήγησαν σε τέτοια μέτρα λήψης προστασίας, φυσικά και διαφέρουν από αυτούς του παρελθόντος. Είναι όμως ιδιαίτερα σημαντικοί. Το είδος στην Ελλάδα αντιμετωπίζει πολλές απειλές. Οι βιότοποι όπου φωλιάζει, κυνηγά και αναπαράγεται καταστρέφονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και παρεμβάσεις. και παρεμβάσεις. Στους ιστούς μαυροπετρίτη έχουν βρεθεί τοξικά υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται σε καλλιέργειες....

Η Ικαρία παρουσιάζει πλούσια ορνιθοπανίδα (GR143), με σπάνια είδη όπως ο αιγαιόγλαρος, ο θαλασσοκόρακας. Η περιοχή είναι σημαντική για αναπαραγόμενα αρπακτικά και μεταναστευτικά πουλιά, όπως η Αετογερακίνα (Buteo rufinus), ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus), ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) και το Σμυρνοτσίχλονο (Emberiza cineracea).

Στην Ικαρία απαντώνται και είδη παγκοσμίου ενδιαφέροντος, που όμως δεν πληρούν τα κριτήρια μιας Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά, όπως τα: Haliaeetus albicilla, Falconaumanni (3-5 αναπαραγόμενα ζευγάρια). Υπάρχουν ακόμα και τρία προστατευόμενα είδη νυχτερίδας: ο ρινόλοφος, η μικρομυωτίδα και η πυρρομυωτίδα.

Στην Ικαρία, δεν υπάρχει κανένα καθεστώς διατήρησης και προστασίας της πανίδας της, σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Οι κύριες απειλές για την πανίδα του νησιού είναι η υπερβόσκηση των δασών, η διάνοιξη νέων δρόμων, η αγροτική εντατικοποίηση. Πληροφορίες αντλήθηκαν από την  Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία  http://www.ornithologiki.gr/

Τυροπιτάκια καριώτικα με κοπανιστή. Μια συνταγή με το παραδοσιακό τυρί της Ικαρίας

Η παραδοσιακή κτηνοτροφία ειδικά κατοικιών στην Ικαρία (οργανωμένη) αποφέρει πολλά παράγωγα προϊόντα (γάλα, τυρί κλπ.) που πρέπει να διατηρηθούν.

Αυτό που προτείνουμε σήμερα είναι κάτι εκλεκτό, μοναδικό και σπάνιο και βρίσκεται μόνο στον τόπο παραγωγής του: Την κοπανιστή. Πρόκειται για παραδοσιακό τυρί της Ικαρίας με καυτερή πικάντικη γεύση που φτιάχνεται μόνον από κτηνοτρόφους.

Αφού αρμεχτεί το κατσικίσιο γάλα, το βράζουν. Ρίχνουν μέσα λίγη «πυτιά» που βοηθάει στο πήξιμο (υπάρχει στο εμπόριο). Στη συνέχεια βάζουν το μείγμα στην «τσαντήλα» ή «τουλουμπάνι». Πρόκειται για ειδικό πανί που στραγγίζει το γάλα. Αυτό που απομένει στο τουλουπάνι είναι η «καθούρα». Την αφήνουν να στεγνώσει και να ξεραθεί. Άλλοι τη διατηρούν στην άλμη για πολύ καιρό.

Αφού, λοιπόν, στεγνώσει και ξεραθεί η καθούρα, την τρίβουν και προσθέτουν ρίγανη, θρούμπη (μυρωδικό), λάδι, αλάτι. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, αυτό το μείγμα λέγεται κοπανιστή και διατηρείται για 2-3 μήνες σε κλειστό γυάλινο βάζο.

Αφού, λοιπόν, έχουμε την κοπανιστή, από δω και στο εξής τα πάντα είναι εύκολα:

Ανοίγουμε φύλλο, για το οποίο χρειάζονται 1 κιλό αλεύρι, νερό, λάδι, αλάτι, και το κόβουμε σε λωρίδες. Βάζουμε για γέμιση την «κοπανιστή», τυλίγουμε το φύλλο, το κόβουμε και το τηγανίζουμε σε μέτρια φωτιά.

Υπάρχουν πιθανότητες, επισκεπτόμενοι την Ικαρία να απολαύσετε αυτό το μοναδικό τυρί τυχαία, σε φίλους ή γνωστούς και ειδικά σ’ εκείνους που έχουν δικά τους ζώα.

Όπως είπαμε και στην αρχή, τα μοναδικά πράγματα αξίζει τον κόπο να τα αναζητάμε.

(Τη συνταγή με τα τυροπιτάκια καριώτικα με κοπανιστή, θα τη βρείτε στο βιβλίο Πατριδογευσία, εκδόσεως της εφημερίδας “Χαραυγή”)                                                                    https://www.isamos.gr