Η τέχνη του μεταξοσκώληκα...!

Ο παππούς μου ήταν ο Γιάννης Βαγενάς του Φώτη και της Ευανθίας. Ήταν ο πρώτος γιος μιας δωδεκάδας παιδιών από τη Ραψάνη της Λάρισας. Τα πρώτα γράμματα καθώς και το σχολαρχείο της εποχής εκείνης τα έμαθε στο χωριό του τη Ραψάνη. Από κει ο πατέρας του τον έστειλε μαζί με άλλα δύο παιδιά του χωριού να σπουδάσει στην Προύσα της Μικράς Ασίας που ήταν ακόμη Ελληνική. Αυτά συμβαίνουν γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα. Εκεί δηλαδή στην Προύσα τα παιδιά θα μάθαιναν την τέχνη του μεταξοσκώληκα δηλ. θα γίνονταν σποράδες. Όπως είναι γνωστό πατρίδα του μεταξοσκώληκα είναι η βόρεια Κίνα. Από την Κίνα τον μετέφεραν στην Περσία και εν συνεχεία δύο καλόγεροι μέσα σε κούφια μπαστούνια τον έφεραν στην Τουρκία το 555 μ.Χ. Από την Τουρκία ήρθε στην Ελλάδα που ήταν γειτονική χώρα στους Βυζαντινούς χρόνους. Οι προγιαγιάδες μάς έλεγε μια θειά μου, έλεγαν γι' αυτό το σκουλήκι πως βγήκε από το στόμα του Αι - Γιάννη, γι' αυτό ούτε τσιμπάει, ούτε δαγκώνει, ούτε έχει δηλητήριο, είναι ένα αγαθό πλάσμα του Θεού. Δεν φεύγει από το μέρος που θα το βάλεις και τρώει μόνο το φύλλο της μουριάς.

Αν μείνει νηστικό ψοφάει στο ίδιο μέρος χωρίς να μετακινηθεί καθόλου. Ζεί 40 μέρες και κάνει όλο τον κύκλο της μικρής του ζωής. Νερό δεν πίνει ποτέ και τρώει μόνον το φύλλο της μουριάς. Αν του ρίξεις λίγο αλάτι ψοφάει αμέσως, βγάζει νερό από το στόμα του πάνω στο μαυρόφυλλο και τέλος. Να δούμε όμως με τη σειρά όλη τη διεργασία του σπορά και σηροτρόφου μαζί μέχρι να γίνει το κουκούλι. Όταν τον Ιούνιο τα κουκούλια ήταν έτοιμα σε σχήμα περίπου του αριθμού 8 ή του φυστικιού που βγαίνει από το χώμα με το τσόφλι του μαζεύονταν από τη νοικοκυρά από τα κλαδιά που ήταν σκαρφαλωμένα.

Τότε ο παππούς μου διάλεγε τα πιο μεγάλα και γυαλιστερά κουκούλια για να βρει το σπόρο της επόμενης χρονιάς. Το αρσενικό και θηλυκό σκουλήκι πλέκει κουκούλι στο ίδιο μέγεθος σχήμου και ποιότητα. Το πλέξιμο τελειώνει σε 15 με 20 μέρες. Τα αυγά των κουκουλιών γίνονται νύμφες και αφού τρυπήσουν το κουκούλι οι πεταλούδες βγαίνουν από μέσα. Τότε τα κλείνει ο σποράς σε χάρτινα σακουλάκια που έχουν τρύπες για να παίρνουν αέρα. Σε ένα τέταρτο της ώρας οι πεταλούδες γεννάνε το σπόρο και ψοφάνε. Και τώρα αρχίζει η δουλειά με το μικροσκόπιο, μ' αυτό παρατηρούσε ο παππούς μου τα μικροσκοπικά αυγουλάκια, ποια απ' αυτά είναι γερά και ποια κούφια δηλιάχρηστα, και τα πετάει. Το μικροσκόπιο αυτό ήταν αγορασμένο από τη Γαλλία και σήμερα βρίσκεται στα χέρια ενός δισέγγονου του παππού που είναι γιατρός για διακοσμητικό του γραφείου του. Λέει μια θεία μου σε γραπτά της κείμενα, που άφησε ότι η αρσενική πεταλούδα ήταν πολύ ζωηρή όπως όλα τα αρσενικά από τη φύση τους.

Όταν βγαίνει από το κουκούλι χαλάει τον τόπο να βρει το θηλυκό για να γονιμοποιηθούν, ενώ το θηλυκό μένει στάσιμο πάνω στο κουκούλι και περιμένει το αρσενικό πιρπέρι όπως ’λέγαν στο χωριό μου τις πεταλούδες οι παλαιότεροι.

Το αρσενικό τρέχει πάνω - κάτω τινάζει τα φτερά του και γεμίζει ο χώρος ένα ψιλό χνούδι και αποπνικτικό μαζί. Για να γονιμοποιηθεί το αβγό πρέπει το ζευγάρι να μείνει στο χώρο αυτόν 5 ώρες, όμως η πεταλούδα που δεν γονιμοποιήθηκε γεννάει αβγουλάκια κίτρινα και λισβά δηλαδή μαραμένα, απ' αυτά δεν βγαίνει σκουληκάκι την άνοιξη.

Ο καλός σπόρος είναι μαύρος κι αν τον σπάσεις βγάζει ένα υγρό, ενώ ο άλλος είναι κούφιος και κίτρινος. Το καλό αβγό το ξεχώριζε ο παππούς μου μ' αυτό το μικροσκόπιο και το έβαζε μέσα σε μικρά σακουλάκια για να τον πουλήσει την επόμενη άνοιξη που θα έβγαζαν φύλλα οι μουριές. Το καλύτερο μουρόφυλλο ήταν αυτό της άγριας μουριάς γιατί έβγαζε καλύτερης ποιότητας μετάξι.

Αργότερα βέβαια μπολιάστηκαν πολλές μουριές για ευκολία επειδή τα φύλλα τους ήταν μεγάλα. Το διάστημα του καλοκαιριού τα σακουλάκια με το σπόρο πήγαιναν στην Αγιά όπου υπήρχαν ειδικά για την εποχή εκείνη ψυγεία που κρατούσαν το σπόρο και δεν τον άφηναν να εκκολαφθεί από τη ζέστη του καλοκαιριού, θα τα έπαιρνε πάλι την άνοιξη. Στο χωριό μας τη Ραψάνη ο παππούς μου είχε ειδικό χώρο το εκκολαπτήριο που έβγαινε από το αβγουλάκι το μικρό σκουλήκι. Την άνοιξη που μπουμπουκιάζαν οι μουριές άρχιζε και η δουλειά του σπορά. Τα σακουλάκια με το σπόρο μπαίναν στον ειδικό χώρο (το εκκολαπτήριο) που έπρεπε να έχει και ορισμένη θερμοκρασία. Άρχιζε από 15 βαθμούς και μετά ανέβαινε στους 20 και τέλος άρχιζε να σκάει το αυγό στους 25 βαθμούς. Τότε οι μουριές βγάζουν τρυφερά φυλλαράκια και γίνεται το μοίρασμα στους χωριανούς μας καθώς και των γύρω χωριών. Το παίρναν οι νοικοκυρές ένα ή δύο σακουλάκια η κάθε μια στο σπί της.

Στην αρχή θέλει προσοχή πολύ, το βάζουν πάνω σε εφημερίδες και τρίβουν ψιλό σαν τον καπνό του τσιγάρου το μουρόφυλλο γιατί το σκουλήκι είναι πολύ μικρό σαν μαμούνι. Επίσης πρέπει να είναι όλα πολύ καθαρά, τα χέρια που θα τον ταΐσουν σαπουνισμένα με προσοχή.

Ο μεταξοσκώληκας από κει και πέρα αλλάζει το δέρμα του 4 φορές στη διάρκεια των 40 ημερών. Στις δύο μικρές ηλικίες είναι σχεδόν αόρατος με γυμνό μάτι, μόνο με μικροσκόπιο φαίνονται τα μέρη του σώματός του. Έχει 12 πόδια σε δύο σειρές και σχηματίζει κεφάλι, στόμα και μάτια στις δύο μεγάλες ηλικίες.

Η πρώτη ηλικία λέγεται παρδαλό και φεύγει το πρώτο δέρμα, η δεύτερη λέγεται ψαρύ, η τρίτη μικρή και η τέταρτη ηλικία λέγεται μεγάλη.

Καθώς μεγαλώνει αρχίζει να τρώει πιο πολύ και πιο μεγάλα φύλλα και στις δύο τελευταίες ηλικίες του ρίχνουν ολόκληρα κλαριά.

Τρώει με μεγάλη λαιμαργία και επειδή μεγαλώνουν και τα δόντια του ακούγεται ένας παράξενος θόρυβος καθώς ροκανίζει τα φύλλα. Όταν περάσουν 40 μέρες, σηκώνει το κεφάλι του και τότε καταλαβαίνει η νοικοκυρά ότι θέλει να πλέξει το κουκούλι. Του βάζουν λοιπόν μεγάλα όρθια κλαριά από πουρνάρι, σπάρτα, άρεα και άλλους θάμνους του δάσους. Τότε εκείνο σκαρφαλώνει στα κλαδιά που είναι στηριγμένα στον τοίχο της κρεβάτας και αρχίζει τη δουλειά του.

Σταματάει κάπου το καθένα και σε 15 μέρες πλέκει τα άσπρα κουκούλια που είναι περιτυλιγμένα με ένα άσπρο ιστό σαν της αράχνης.

Τότε αρχίζει το μάζεμα από όλη την οικογένεια, ακόμη και τα παιδιά συμμετέχουν σ' αυτή την ευχάριστη διαδικασία γιατί είναι εύκολη.

Την εποχή εκείνη δηλ. 50 χρόνια, πριν το κουκούλι ήταν ακριβό, είχε 70 δρχ. το νωπό την οκά. Το ψημένο στο φούρνο είχε 200 δρχ. δηλ. τριπλάσια αξία. Ήταν ένα πολύ καλό έσοδο για 40 μέρες δουλειάς, επειδή τα μεταξωτά υφάσματα ήταν όμορφα, γερά και ακριβά. Η ποιότητά τους ήταν ξεχωριστή, το πιο ακριβό ύφασμα ήταν η ρούμπα που παντρεύονταν οι πλούσιες μεγαλοκυράδες, δεύτερο ήταν το σαρμέζ, το μαροκέν, το κρεμτεζίν και το φουλάρ. Οι γυναίκες του χωριού μόνον όταν παντρεύονταν έκαναν δύο φορέματα μεταξωτά, το νυφικό τους και το δεύτερο που θα φορούσαν στις 8 μέρες δηλαδή την άλλη Κυριακή του γάμου που θα πήγαιναν στην εκκλησιά παρέα με όλο το κοντινό συγκενολόι και τα μπρατίμια του γαμπρού.

Την κλωστή αυτή τη διάλεγαν στο εργοστάσιο της Πεταλούδας στην Αθήνα και στην περιοχή Μεταξουργείο, που πήρε το όνομά της από το εργοστάσιο που έκανε μεταξωτή κλωστή. Σποράδες υπήρχαν πολύ παλιά, πριν και μετά τον παππού μου στην περιοχή της Αγιάς που ήταν το θεσσαλικό κέντρο του μεταξιού. Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα σιγά - σιγά αρχίζει να φθίνει με την εμφάνιση των τεχνητών υλών και τελειώνει γύρω στα 1970. Σήμερα υπάρχει πλέον το συνθετικό μετάξι που γίνεται από διάφορες πρώτες ύλες. Το παλιό φυτικό μετάξι υπάρχει μόνο στα λαογραφικά μουσεία.

Υ. Γ. Οι πηγές μου για όλα αυτά είναι αφηγήσεις της μητέρας μου, κάποια γραπτά της θείας Ευανθίας που ήταν κύρια βοηθός του παππού μου και κάποιες αχνές παιδικές εμπειρίες μου όταν βοηθούσα τη γιαγιά μου στο μάζεμα του κουκουλιού στην αυλή της. Όταν λέω για την Προύσα (ελληνική εννοώ ότι την εποχή εκείνη επικρατούσε το ελληνικό στοιχείο. Στα 1950 ο παππούς μου έφερε διαλεγμένα κουκούλια από τα χέρια της μάνας μου και πήρε το πρώτο βραβείο στην Έκθεση της Θεσσαλονίκης αυτό το γεγονός ήταν μια ιδιαίτερη τιμή για την περιοχή της Ραψάνης    .http://www.eleftheria.gr                                                            https://everythingsilkworms.com.jpg   https://ak5.picdn.net/img.