«ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ∆ΑΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ»

Εδώ και εκατοµµύρια χρόνια από την στιγµή που εµφανίστηκε ζωή πάνω στον

πλανήτη όλοι οι οργανισµοί από τον ποιο µικροσκοπικό ως τον ποιο µεγαλόσωµο

δίνουν µια συνεχή µάχη επιβίωσης. H µάχη που έχει να δώσει κάθε οργανισµός είναι

απέναντι στη φύση και τα φαινόµενα της (αέρας, βροχή, ξηρασία, σεισµοί, κ.α) αλλά

και τους άλλους ζώντες οργανισµούς που είτε τους βλέπουν ανταγωνιστικά στην

προσπάθεια εξεύρεσης τροφής και στέγης είτε τους αντιµετωπίζουν ως ένα καλό

γεύµα. Στην προσπάθεια αυτή επιβίωσης πολλοί οργανισµοί δεν τα κατάφεραν και

εξαφανίστηκαν ενώ κάποιοι άλλοι προσαρµόστηκαν υποβάλλοντας τον εαυτό τους σε

µια διαδικασία εξέλιξης. Γίνεται εποµένως κατανοητό ότι ένας οργανισµός για να

µπορέσει να επιβιώσει θα πρέπει να προσαρµοστεί στην συνθήκες της περιοχής ή να

µεταναστεύσει σε ένα ποιο ιδανικό περιβάλλον για αυτόν ειδάλλως η επιβίωση αυτού

και των απογόνων του δεν θα είναι εφικτή.

Τα τελευταία εκατό χρόνια εκτός αυτών των παραγόντων ο κάθε οργανισµός

έχει απέναντι του τον άνθρωπο. Με την εξέλιξη των επιστηµών και της τεχνολογίας

και την εφαρµογή αυτών σε τοµείς όπως την βιοµηχανία το εµπόριο και την γεωργία

αλλά και άλλους πολλούς ο άνθρώπος ηθεληµένα ή µη επεµβαίνει στο περιβάλλον

της γης. Οι συνέπειες της υπερεκµετάλλευσης και της ασέβειας στο φυσικό

περιβάλλον επηρεάζουν το οικοσύστηµα της γης. Έτσι κάθε ζωντανός οργανισµός

στον συνεχή αγώνα επιβίωσης έχει να αντιµετωπίσει τις συνέπειες της δράσεως του

ανθρώπου. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι πρόκειται για τον πιο επικίνδυνο εχθρό

αφού οι επεµβάσεις του στη φύση είναι τεράστιες και πολύ καταστροφικές

απειλώντας σε µεγάλο βαθµό την επιβίωση των περισσοτέρων οργανισµών ακόµη και

του ίδιου του ανθρώπου.

Επειδή όµως η ζωή πάντα βρίσκει τον δρόµο της πολλοί οργανισµοί

αναπτύσσουν κάποια µορφή ανθεκτικότητας για να διασφαλίσουν την ύπαρξη αυτών

και των απογόνων τους πάνω στη γη. Πολλοί από τους οργανισµούς αυτούς είναι

επιζήµιοι για τον άνθρωπο γιατί προκαλούν ζηµιές στις καλλιέργειες του και η

αντιµετώπιση τους είναι πλέον δυσκολότερη, ακριβότερη αλλά και χρονοβόρα.

Ένας τέτοιος οργανισµός είναι το αντικείµενο αυτής της πτυχιακής µελέτης: ο

∆άκος (Bactrocera oleae) που προσβάλει την ελιά. Η ελιά και πιο συγκεκριµένα το λάδι που παράγεται από τον καρπό της αποτελεί

το σηµαντικότερο προϊόν παραγωγής της λεκάνης της Μεσογείου µαζί µε το κρασί

εδώ και µερικές χιλιάδες χρόνια. Ολόκληροι πολιτισµοί ήκµασαν στο παρελθόν χάρις

στην εµπορία λαδιού και κρασιού.Από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν χρησιµοποιούνταν αρσενικούχες ενώσεις

στη γεωργία και µετά την ευρεία χρήση του DDT στις δεκαετίες του ’40 και του ’50

για την αντιµετώπιση του κουνουπιού, έχουµε περάσει σε µια νέα εποχή

αντιµετώπισης των επιβλαβών εντόµων. Σήµερα στην γεωργική πρακτική

χρησιµοποιείται ένα ευρύ φάσµα εντοµοκτόνων ουσιών. Στην Ελλάδα η επιλογή, η

δοσολογία και η εναλλαγή των εντοµοκτόνων καθορίζεται ως επί το πλείστον

εµπειρικά και χωρίς την καθοδήγηση κάποιου αρµόδιου φορέα, µε αποτέλεσµα την

αλόγιστη χρήση τους. Σύµφωνα µε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ντειβιντ

Μπερν, 2000) η Ελλάδα δεν τηρεί την σχετική νοµοθεσία της Ε.Ε. , τοποθετείται δε,

δεύτερη στη λίστα επικινδυνότητας για τη δηµόσια υγεία από τα µολυσµένα µε

φυτοφάρµακα φρούτα και λαχανικά. Τα αποτελέσµατα της κακής χρήσης των

εντοµοκτόνων είναι η µειωµένη τους αποτελεσµατικότητα, το υψηλό κόστος για την

καταπολέµηση των επιβλαβών εντόµων, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η

εξαφάνιση ωφέλιµων ειδών αλλά και οι σοβαροί κίνδυνοι για την υγεία όσο των

αγροτών όσο και των καταναλωτών των γεωργικών προϊόντων.H κακή χρήση των

εντοµοκτόνων οφείλεται στην αµέλεια των αγροτών, που είτε δεν έχουν πειστεί για

την επικινδυνότητα της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρµάκων είτε δεν έχουν σωστή

κατάρτιση και πληροφόρηση. Βασική συνιστώσα πληροφόρησης αποτελούν τα

στοιχεία που σχετίζονται µε την ανθεκτικότητα που αναπτύσσουν τα έντοµα στα

εντοµοκτόνα, στοιχεία όµως τα οποία απουσιάζουν από την ελληνική

πραγµατικότητα.

∆άκος της ελιάς (Bactoceria oleae)

Το τέλειο έντοµο Ο δάκος προκαλεί σοβαρές ζηµιές γιατί κατατρώγει το µεσοκάρπιο της ελιάς

που στην συνέχεια πέφτει. Οι στοές τις οποίες ανοίγουν οι προνύµφες στους

άγουρους καρπούς εµφανίζονται εξωτερικά σαν σκούρες ελαιώδεις κηλίδες. Στα

σηµεία αυτά ο καρπός συρρικνώνεται και ξεραίνεται σε συνθήκες ξηρασίας ή

σαπίζει όταν ο καρπός είναι υγρός. Η οπή ωοτοκίας του δάκου βοηθά την

εγκατάσταση µυκήτων που προξενούν δευτερογενείς προσβολές π.χ. Sphaeropsis

dalmatica (ξεροβούλα). Μία προνύµφη καταναλώνει το 1/5 – 1/4 ενός καρπού µέσου

µεγέθους. Εκτός από την ποσοτική, επέρχεται και ποιοτική καταστροφή µε την

υποβάθµιση της ποιότητας του λαδιού. Οι οπές εξόδου διευκολύνουν την

εγκατάσταση µυκήτων µε συνέπεια την υδρόλυση και αύξηση της οξύτητας του

λαδιού. Επίσης η έκθεση του λαδιού στον ατµοσφαιρικό αέρα συνεπάγεται την

οξείδωσή του. Σε έντονη προσβολή αλλοιώνονται οι οργανοληπτικοί χαρακτήρες

{γεύση και χρώµα) του προϊόντος που παράγεται λόγω της παρουσίας των

προνυµφών µέσα στους καρπούς.

Το ύψος των ζηµιών που προκαλούνται µπορεί να φθάσει το 80 % της

παραγωγής κάτω από ευνοϊκές για την ανάπτυξη του εντόµου συνθήκες και αν δεν

εφαρµοστούν µέτρα καταπολέµησής του. Συνήθως όµως τα ποσοστά ζηµιών

περιορίζονται γύρω στο 5% µε τις µεθόδους αντιµετώπισης που εφαρµόζονται

σήµερα.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Ο ∆άκος αποτελεί το σοβαρότερο πρόβληµα φυτοπροστασίας στην ελιά.

Προκαλεί σοβαρά προβλήµατα στους παραγωγούς και µπορεί να µειώσει 40-100%

την παραγωγή σε περίπτωση µη αντιµετώπισης. Χημική καταπολέµηση των

προνυµφών που βρίσκονται µέσα στον καρπό.με φυτοφάρµακα (Τα εντοµοκτόνα που χρησιµοποιούνται είναι dimethoate ή

fenthion )κατά την εφαρµογή της

δηµιουργούνται αρκετά προβλήµατα. Τα προβλήµατα αυτά σχετίζονται µε:

• Απορροή ψεκαστικού υγρού στο έδαφος και µεταφορά του στα υπόγεια

ύδατα.

• Εύρεση υπολειµµάτων στο τελικό προϊόν (ελαιόλαδο) λόγω της εποχής

εφαρµογής της µεθόδου και της αυξηµένης ποσότητας δραστικής ουσίας

ανά ελαιόδενδρο. Μαζική Παγίδευση: Τα τελευταία χρόνια στον τόπο µας έχουν χρησιµοποιηθεί

πειραµατικά σε ευρεία κλίµακα ξύλινες ή χάρτινες παγίδες για µαζική παγίδευση και

θανάτωση των ακµαίων του δάκου. Αποτελούνται από ένα εµποτισµένο µε

εντοµοκτόνο (deltamethrin) και εφοδιασµένο µε ελκυστικό (θειική αµµωνία ) και

φεροµόνη το οποίο κρεµιέται στο δένδρο. Τα ακµαία προσγειώνονται στην επιφάνεια

που έχει εµποτιστεί µε εντοµοκτόνα και θανατώνονται.

Βιολογική Αντιμετώπιση Φυσικοί Εχθροι:

Ανάµεσα στους φυσικούς εχθρούς του εντόµου αναφέρονται:

Diptera:

Asynapta furcifer (Cacidomyiidae)

Prolasioptera berlesiana (Cecidomyiidae)

Opius concolor (Braconidae)

Pnigalio epilobii (Eulophidae)

Eupelmus urozonus (Eupelmidae)

Eurytoma martelli (Eurytomidae)

Cyrtoptyx dacidica (Pteromalidae) Απωθητικά και αντιτροφικά

∆ιάφορες φυσικές ουσίες, όταν χρησιµοποιηθούν µε τον κατάλληλο τρόπο,

µπορεί να απωθήσουν το δάκο από το να πλησιάσει ή να γεννήσει στους καρπούς της

ελιάς. Εδώ υπάγονται:

• Το εκχύλισµα αγριελιάς. Μια πολύ ενδιαφέρουσα µέθοδος, γιατί δεν έχει

κόστος και µπορεί εύκολα καθένας να φτιάξει το σχετικό παρασκεύασµα. Στηρίζεται

στην

αρχή ότι ο χυµός της άγριας ελιάς είναι πολύ πλούσιος κυρίως σε φαινολικάπαράγωγα (και άλλες ίσως ουσίες: . που δρουν σαν απωθητικά αντιτροφικά για το

δάκο.

Γεµίζουµε ένα βαρέλι µε κλαδιά αγριελιάς (µαζί µε τα φύλλα τους) και νερό και

ανακατεύουµε περίπου κάθε εβδοµάδα. Μετά από αρκετό χρονικό διάστηµα (5 µήνες

περίπου) το διάλυµα έχει "ωριµάσει", έχει δηλαδή ολοκληρωθεί κάποια ζύµωση.

Τότε σουρώνουµε και ραντίζουµε µε αυτό τις ήµερες ελιές.

Άρα, για να έχουµε το παρασκεύασµα τον Ιούλιο-Αύγουστο, θα πρέπει να το

αρχίσουµε από το Μάρτιο. περίπου. Τα αποτελέσµατα, σύµφωνα µε προσωπικές

επαφές (αλλά και τον Γ. Πανάγο), είναι πολύ καλά.

• Η σκόνη πετρωµάτων. Η σκόνη από διάφορα πετρώµατα αλλά και ασβέστη,

στάχτη κ.λπ., αναφέρεται στη βιολογική βιβλιογραφία, αλλά χρησιµοποιείται και

παραδοσιακά ως εντοµοαπωθητικό σε διάφορες καλλιέργειες. Το ερώτηµα είναι η

πρακτική δυσκολία, δηλαδή ο αριθµός των εφαρµογών (σκονισµάτων) που

χρειάζονται για να έχουµε µια ικανοποιητική προστασία.

• Άλλα φυσικά υλικά. Έχουµε ενδείξεις ότι υλικά όπως τα αιθέρια έλαια, η

πρόπολη των µελισσών, το τυρόγαλο ή τσίρος (στοιχεία από Ιταλία - ∆.

∆ηµητριάδης), αλλά και ο γνωστός στους παλιούς βιοκαλλιεργητές υδρύαλος

µπορούν να παίξουν έναν ανάλογο ρόλο προστασίας του ελαιοκάρπου. Οπωσδήποτε,

η αποτελεσµατικότητα τους πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο, πράγµα που αξίζει

αν αναλογιστεί κανείς τις µηδενικές τους επιπτώσεις σε περιβάλλον, ωφέλιµα κ.λπ. Το ύψος της ποιότητα και η ποσότητα της ελαιοκοµικής παραγωγής αποτελεί

τον στόχο του κάθε παραγωγού στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες ελαιοπαραγωγικές

χώρες. Η εµφάνιση ανθεκτικών πληθυσµών εντόµων είναι άλλο ένα πρόβληµα που

θα πρέπει να αντιµετωπίσει ο καλλιεργητής.

Μετά από µισό σχεδόν αιώνα εντατικών ψεκασµών µε συγκεκριµένα

εντοµοκτόνα (Dimethoate), ο δάκος εµφανίζει ανθεκτικότητα σε αυτά. Ο µηχανισµός

ανθεκτικότητας βασίζεται στην παρουσία διαφοροποιηµένης ακετυλοχολινεστεράσης

στα ανθεκτικά έντοµα, εξαιτίας µιας µεταλλαγής στο ενεργό κέντρο του ενζύµου που

έχει σαν αποτέλεσµα τη µειωµένη πρόσβαση των µορίων του εντοµοκτόνου σε αυτό.

Τα ευρήµατα αυτά αποτελούν την βάση για την ανάπτυξη βιοχηµικών και µοριακών

διαγνωστικών ανθεκτικότητας του δάκου, τα οποία θα πρέπει να αξιοποιηθούν σε

προγράµµατα δακοκτονίας. Η εύρεση της µεταλλαγής αυτής στο ενεργό κέντρο του

ενζύµου παρέχει επίσης σηµαντικά στοιχεία για τον σχεδιασµό νέων εντοµοκτόνων

µορίων, αφού η ίδια µεταλλαγή ενδέχεται να συµβαίνει και σε άλλα έντοµα. .(Γιάννης

Βόντας, Νίκος Κοσµίδης, Μιχάλης Λουκάς Biofarma 2002) ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ

ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ∆ΑΚΟΥ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΑ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ» ∆ΕΜΕΤΖΟΣ ΝΙΚΗΣΤΡΑΤΟΣ http://www.enallaktikos.gr