Παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ικαρίας

4. Παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Ως προς το οικιστικό περιβάλλον και τη λαϊκή αρχιτεκτονική η Ικαρία παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα έως και μοναδικότητα
σε ολόκληρο τον αιγαιακό χώρο και γενικότερα. Οι οικισμοί στο νησί είναι διάσπαρτοι, αραιοδομημένοι και δυσανάλογα ως
προς τον πληθυσμό τους εκτεταμένοι. Συνήθως στα νησιά και στα ορεινά οι οικισμοί έχουν πυκνή δόμηση και οι
καλλιεργήσιμες εκτάσεις βρίσκονται κατά κανόνα έξω από αυτούς. Στην Ικαρία συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι οικίες ή
τα «σπιτοκαθίσματα», όπως τα αποκαλούν, βρίσκονται μέσα στην καλλιεργήσιμη έκταση, και έτσι τα χωριά είναι σαν ένα
σύμπλεγμα από αγροκτήματα. Στο νησί εξάλλου δεν υπάρχει κάποιο αστικό κέντρο ή «χώρα» με τη συνηθισμένη νησιωτική
μορφή.
Η ιδιομορφία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η άμυνα του νησιού βασιζόταν όχι στη συσπείρωση και την οχύρωση αλλά
στην παραλλαγή και την απόκρυψη – τις δύο συνιστώσες στη δόμηση των οικιών και την ανάπτυξη των οικισμών.
Παρακολουθώντας την εξέλιξη της τυπολογίας του ικαριώτικου σπιτιού ουσιαστικά παρακολουθούμε και τον ιστορικό βίο
των κατοίκων ιδίως από τα Μεταβυζαντινά χρόνια ως τις αρχές του 20ού αιώνα.
4.1. Τύποι κατοικιών
Ως προς τη μορφή των κατοικιών και τη συγκρότηση των οικισμών διακρίνονται τρεις μεγάλες κατηγορίες που
αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα την περίοδο της «αφάνειας», το 19ο αιώνα και το α΄ μισό του 20ού αιώνα.
Το πρώτο και τελείως πρωτότυπο είδος σπιτιού είναι οι «καμάρες» που κατασκευάζονται σε βράχους ή με
«λούρους» (τεράστιους γρανιτένιους βράχους). Λόγω γεωμορφολογικών συνθηκών αναπτύχθηκαν στο δυτικό τμήμα με
αντιπροσωπευτικότερο τον οικισμό στην τοποθεσία των Ελληνικών (Μαύρη), στην περιοχή του Καρκιναρίου, των
Βρακάδων κ.ά. Σχεδόν όλος ο οικισμός αποτελείται από τέτοιες «καμάρες». Οι ντόπιοι ονομάζουν τα οικήματα αυτά
«θεόκτιστα» ή «κατοικητήρια». Καμάρες και λούροι συναντιούνται και στο Μαγγανίτη και το Πέζι. Ορισμένες καμάρες
διατηρούν την ονομασία «γεροντοκάμαρα», που προκύπτει από την παράδοση κατά τους δύσκολους καιρούς της αφάνειας να
αποτραβιούνται στα μέρη αυτά οι γέροντες, προκειμένου να αφήσουν πολύτιμο ελεύθερο χώρο στους νέους.
Το «χυτό», ένα είδος μονόχωρου σπιτιού με μικρές διαστάσεις, ήταν ο βασικότερος τύπος κατοικίας μέχρι τις αρχές του
19ου αιώνα και βρισκόταν σε χρήση σε μικρότερη κλίμακα και με μικρές παραλλαγές μέχρι τον 20ό αιώνα. Πρόκειται για τα
λεγόμενα «αντιπειρατικά σπίτια» που αποτελούσαν τον πυρήνα της άμυνας. Με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε
αποκτώντας διάφορες προσθήκες. Τα αντιπειρατικά σπίτια κατά κανόνα είχαν ένα χτιστό τοίχο, σαν πεζούλι, μπροστά από
την είσοδο ή κάποιον θάλαμο που καθιστούσε την είσοδο αθέατη. Πάντοτε υπήρχε κρυφή έξοδος που οδηγούσε σε
«χωστοκέλι» (ημιυπόγειος χώρος κυρίως στην ανατολική Ικαρία) ή «κρυφοκέλια» (μακριά από το σπίτι και κάτω από
αυλότοιχους, κυρίως στα δυτικά μέρη). Χαρακτηριστικά είναι τα σπίτια στις Ράχες, στο Φείδο, στην Κάμπα, στον Κουμάρο,
ότια από το Πέζι. Πηγη IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ