Το Cuscuta Pentagona, ή νεραϊδόνημα το φυτό της «όσφρησης»

φωτογραφία του Δημήτρη Λεσσέ  απο  το φυτικό κόσμο της Ικαρίας

 Το Cuscuta Pentagona, ή νεραϊδόνημα, δεν είναι ένα συνηθισμένο φυτό. Πρόκειται για ένα αναρριχητικό παράσιτο πορτοκαλί χρώματος, ικανό να φτάσει σε ύψος το ένα μέτρο. Βγάζει μικρά λευκά λουλούδια με πέντε πέταλα και διαθέτει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό: δεν έχει φύλλα! Ο λόγος που δεν είναι πράσινο, είναι ότι δε διαθέτει χλωροφύλλη, τη χρωστική που επιτρέπει τη φωτοσύνθεση στα περισσότερα φυτά. Ως παράσιτο, το νεραϊδόνημα παίρνει την τροφή του από τους γείτονες. Προσκολλάται πάνω σε ένα φυτό ξενιστή και απομυζεί απ' αυτό θρεπτικές ουσίες, βυθίζοντας ειδικές προεξοχές μέσα στο αγγειακό σύστημα του ξενιστή. Οι ιδιαιτερότητές του δεν τελειώνουν εδώ. Το νεραϊδόνημα επιλέγει τους ξενιστές του, μυρίζοντάς τους! Οπως αποδεικνύουν επιστημονικές έρευνες δεν πρόκειται για μοναδική περίπτωση φυτικής όσφρησης. Τα φυτά μπορεί να μην έχουν ειδικό αισθητήριο, τουλάχιστον όπως αυτά που έχουν τα ζώα, ωστόσο μπορούν να μυρίσουν!

Το νεραϊδόνημα αναπαράγεται από σπόρους, όπως τα περισσότερα φυτά. Το φύτρο του υψώνεται στον αέρα και η ρίζα βυθίζεται στο χώμα. Αλλά το νεαρό νεραϊδόνημα θα πεθάνει σύντομα αν δεν βρει έναν ξενιστή. Καθώς ο βλαστός του μεγαλώνει, η άκρη του περιστρέφεται αργά σε κύκλους, ψάχνοντας το περιβάλλον, όπως όταν παίζουμε τυφλόμυγα, ή ψάχνουμε στην κουζίνα το διακόπτη μέσα στη νύχτα. Αυτές οι κινήσεις φαίνονται τυχαίες με μια πρώτη ματιά, αλλά αν το νεραϊδόνημα βρίσκεται κοντά σε μια ντοματιά, τότε γίνεται γρήγορα φανερό ότι γέρνει και αναπτύσσεται προς την κατεύθυνση της ντοματιάς, μέχρι να βρει ένα φύλλο της. Τότε κατεβαίνει λίγο κάτω από το φύλλο και συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι να συναντήσει το βλαστό. Μόνο τότε τυλίγεται γύρω του και βγάζει μικροπροεξοχές που βυθίζονται στο βλαστό, απομυζώντας το σακχαρώδη χυμό που ρέει μέσα στα αγγεία του. Τρώγοντας το ξένο φαγητό, το νεραϊδόνημα μεγαλώνει και τελικά ανθίζει και πολλαπλασιάζεται.

Επιστήμονες μελέτησαν τη συμπεριφορά του Cuscuta ώστε να βεβαιωθούν ότι πράγματι εντοπίζει τον ξενιστή του μέσω χημικών σημάτων που μεταδίδονται με τον αέρα και όχι με κάποιον άλλο τρόπο. Σε ένα πείραμα, το νεραϊδόνημα και η ντοματιά κλείστηκαν σε δύο κουτιά, που επικοινωνούσαν μέσω ενός σωλήνα. Το νεραϊδόνημα πάντα αναπτυσσόταν προς την κατεύθυνση του σωλήνα, προς τα κει δηλαδή, απ' όπου ερχόταν η μυρωδιά της ντοματιάς. Για να μην υπάρχει αμφιβολία, σε άλλο πείραμα τοποθετήθηκαν κοντά σε ένα νεραϊδόνημα κομμάτια βαμβάκι, εμποτισμένα το ένα με τα χημικά της μυρωδιάς της ντοματιάς και τα άλλα με τους διαλύτες που χρησιμοποιήθηκαν για να εκχυλισθεί η μυρωδιά. Το νεραϊδόνημα πάντα αναπτυσσόταν προς την κατεύθυνση του βαμβακιού με τη μυρωδιά της ντοματιάς.

Ανάμεσα σε μια ντοματιά και σε ένα φυτό σταριού, το νεραϊδόνημα πάντα επιλέγει τη ντοματιά. Η μυρωδιά και των δύο ξενιστών περιέχει την πτητική χημική ένωση β-μυρσίνη, μια από τις εκατοντάδες ουσίες που μπορούν να κάνουν το νεραϊδόνημα να προσανατολιστεί προς αυτές. Ομως η μυρωδιά της ντοματιάς περιέχει και άλλες δύο πτητικές χημικές ενώσεις, που δεν υπάρχουν στο στάρι, κάνοντας το νεραϊδόνημα να την προτιμά. Επιπλέον, όπως αποδείχτηκε, το στάρι περιέχει μια ένωση της οξεικής ρίζας, που απωθεί το νεραϊδόνημα.

Το Cuscuta Pentagona δεν είναι το μοναδικό φυτό που μπορεί να βρει την τροφή του ακολουθώντας χημικά σήματα στον αέρα. Ηδη από το 1983 εμφανίζονται οι πρώτες μελέτες που δείχνουν ότι φυτά όπως οι φασολιές και οι ιτιές μπορούν να προειδοποιήσουν τα γειτονικά τους φυτά για επιθέσεις από φυλλοφάγα έντομα. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι οι ιτιές που βρίσκονταν δίπλα σε άλλες, πάνω στις οποίες αναπτύσσονταν κάμπιες, συνήθως δεν μολύνονταν από το έντομο. Στα φύλλα των γειτονικών δέντρων εμφανίζονταν φαινόλες και τανίνες που κανονικά δεν υπάρχουν σε αυτά και έχουν την ιδιότητα να κάνουν «πικρό» το φύλλο για τα γούστα των εντόμων. Το ίδιο συνέβαινε και σε λεύκες και σφενδάμια όταν σε γειτονικά τους δέντρα οι πειραματιστές επίτηδες έκοψαν στα δύο πολλά από τα φύλλα τους.

Τελικά αποδείχτηκε ότι τα πληγωμένα φύλλα δεν εξέπεμπαν χημικά σήματα κινδύνου για να ειδοποιήσουν τα γειτονικά φυτά, αλλά τα φύλλα του ίδιου φυτού που ακόμα δεν έχουν δεχτεί επίθεση από έντομα (ή επίθεση που έχει ίδιο αποτέλεσμα, όπως το σχίσιμο των φύλλων από τους ανθρώπους). Τα γειτονικά φυτά, που βρίσκονται σε κατάλληλα μικρή απόσταση από εκείνα που έχουν δεχτεί το πλήγμα, ανιχνεύουν τις ίδιες χημικές ουσίες που ανιχνεύουν και τα άλλα φύλλα του υπό επίθεση φυτού και έτσι αρχίζουν και αυτά να παράγουν εντομοαπωθητικές ουσίες, με αποτέλεσμα να προστατεύονται προκαταβολικά. Ο ακριβής τρόπος που τα φυτά ανιχνεύουν τα χημικά σήματα κινδύνου και αντιδρούν σε αυτά παραμένει άγνωστος.

http://www.rizospastis.gr/

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American